Izvor: Pixabay.com
Broj pripadnika i pripadnica slovačke zajednice u Srbiji u odnosu na 2011. godinu manji je za 20,89%, a u odnosu na 1948. godinu za čak 42,94%, pokazuju rezultati popisa stanovništva. Popis iz 2022. godine ukazuje i na to da ni druge manjinske zajednice nisu u boljem položaju. Na primer, Mađara je manje za 27,36%, a Rusina za 19,39%, piše Storyteller.
Ovakvi rezultati nimalo ne iznenađuju, jer su demografi još pre dve decenije projektovali da će se do 2050. godine većina tradicionalnih manjinskih zajednica u Srbiji smanjiti na marginalni nivo, podseća Goran Bašić, direktor Instituta društvenih nauka.
S druge strane, sociolog Erik Palušek ukazuje na činjenicu da pad populacije jedne manjinske grupe znači da se slabi i institucionalni sistem što dovodi do toga da ove grupe imaju sve manji i manji uticaj na formiranje političkih procesa. Kada se rezultati popisa stanovništva posmatraju u političkom, odnosno institucionalnom kontekstu, treba podsetiti da broj pripadnika jedne manjinske zajednice utiče i na broj članova najviše predstavničke manjinske institucije – nacionalnog saveta nacionalne manjine.
„Na ovakve rezultate popisa demografi su ukazivali odavno. Još pre dve decenije saopštene su projekcije po kojima će se do 2050. godine većina tradicionalnih manjinskih zajednica u Srbiji smanjiti na marginalni nivo. Na žalost to se dešava i vojvođanska, a i srbijanska multikulturalnost dobija novi smisao“, kaže Goran Bašić, direktor Instituta društvenih nauka .
Pad populacije srazmerno je veći u slučaju nacionalnih manjina (ne u slučaju svake ali u slučaju većine etničkih grupa) što je “logično” jer su manjine ipak manjine, konstatuje sociolog Erik Palušek .
„Članovi manjina imaju manji pristup resursima, ove grupe su brojčano mnogo manje nego većina, pa nemaju toliko prostora za opstanak, nemaju toliko snažan i stabilan institucionalni sistem što negativno utiče na demogorafske tendencije koje su ionako negativne. U slučaju smanjenja populacije nacionalnih manjina asimilacija jeste značajan faktor, ali su mnogo značajniji razlozi negativan prirodni priraštaj i emigracija“, dodaje Palušek.
I Goran Bašić ukazuje na pitanje migracija, pri čemu, kako kaže, Srbija za sada nije atraktivna useljenička destinacija, ali to bi se možda moglo izmeniti.
„S druge strane, pripadnici nacionalnih manjina, kao i srpsko stanovništvo se iseljavaju u razvijene zemlje, među koje spada i većina država porekla nacionalnih manjina u Srbiji. Depopulacija i tiha asimilacija jesu prirodni procesi i karakteristični su za razvijena društva u savremenom dobu, ali njihove posledice se mogu ublažiti, usporavati, a identiteti se, ne zaboravimo, najbolje čuvaju u frugim identitetima. Ravnopravnost, poverenje – ne tolerancija – višejezičnost, interkulturalna razmena su najefikasniji način da se manjinski identiteti zaštite i očuvaju“, objašnjava Bašić.
Upravo institucije nacionalnih saveta nacionalnih manjina (NSNM) su jedna od ključnih institucija koje bi trebalo da zastupaju interese manjinskih zajednica u Srbiji.
Pravni položaj i ovlašćenja nacionalnih saveta nacionalnih manjina uređen je Zakonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, koji, između ostalog, definiše broj članova nacionalnog saveta, koji ima najmanje 15, a najviše 35 članova.
Prema ovom zakonu, broj članova se određuje na osnovu broja pripradnika nacionalne manjine prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva. U slučaju nacionalne manjine koja broji manje od 10.000 pripradnika, nacionalni savet broji 15 članova, dok nacionalni savet nacionalne manjine koja ima više od 100.000 pripadnika broji 35 članova.
U slučaju slovačke zajednice broj članova Nacionalnog saveta slovačke nacionalne manjine (NSSNM) bi trebalo da se u narednom izbornom procesu, koji se očekuje 2026. godine, menja.
Od osnivanja NSSNM, ova institucija je imala 29 članova, koliko ima svaki manjinski nacionalni savet koji predstavlja zajednicu koja broji izmeđi 50.000 i 100.000 pripadnika. Pošto se prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva broj pripadnika slovačke zajednice smanjio sa 52.750 (iz 2011. godine) na 41.730, najviše predstavničko telo Slovaka u Srbiji bi posle narednih izbora trebalo da broji 23 člana.
Ovaj broj diktira pomenuti zakon, koji kaže da, u slučaju nacionalne manjine čiji je broj prema rezultatima popisa stanovištva između 20.000 i 50.000 lica, nacionalni savet broji 23 člana.
Erik Palušek ukazuje na to da, sa jedne strane, gubitkom populacije nacionalne manjine imaju sve manji broj dovoljno kvalifikovanog stručnjaka i lidera koji bi na državnoj i na lokalnoj političkoj sceni adekvatno predstavili pripadnike svojih zajednica.
„Sa druge strane, pad populacije jedne manjinske grupe znači da se slabi i institucionalni sistem što dovodi do toga da ove grupe imaju sve manji i manji uticaj na formiranje političkih procesa, gubi se sposobnost formiranja sopstvene budućnosti“, zaključuje Palušek.
Nacionalni saveti odavno nemaju pun smisao, smatra Goran Bašić.
„Reč je o organizacijama čiji osnovni zadatak je da vode računa o očuvanju identiteta nacionalnih manjina. Teško je govoriti o rezultatima u vezi sa ispunjenosti tog cilja, jer nema validnih podataka koji bi potvrdili uspeh“, kaže Goran Bašić.
On podseća na istraživanje koje je Institut društvenih nauka sproveo 2020. godine, a koje ukazuje na to da šest nacionalnih saveta ne ispunjava očekivanja svojih manjinskih zajednica, a da jedan to čini sa polovičnim uspehom.
„Manjinskim samoupravama je potrebno sašiti ‘novo odelo’, koje se dopada njihovim sunarodnicima. Odosno, nacionalni saveti bi trebalo bi da budu oslobođeni političkih uticaja, da se decentralizuju i da se prostor za aktivno uključivanje što većeg broja pripadnika manjinskih zajednica otvori u svakoj sredini u kojoj oni žive. Ako ih petoro živi 500 kilometara udaljeno od tradicionalnih centara manjinske kulture, onda se za nih petoro, ako to žele, moraju obezbediti uslovi da čuvaju svoj identitet. Suština očuvanju manjinskih identiteta nije u logici velikih brojeva, nego suprotno, svaki pripadnik i pripadnica nacionalne manjine mora da oseća da ima na raspolagnju u društvenom prostoru uslove da čuva svoj etnokulturni identitet. Ako ljudska inteligencija to nije shvatla, verujem da su mogućnosti veštačke inteligencije veće“, dodaje Bašić.
Na ovo pitanje Erik Palušek odgovara:
„Kratko: nikako”, dodajući da poslednjih nekoliko decenija trend izumiranja nacionalnih zajednica u Srbiji ne samo da se nastavlja već se i ubrzava.
“Razlozi ove tužne tendencije su veoma složeni, nije samo država kriva ili siromaštvo kao što mnogi misle. Pad broja stanovništva karakteriše demografske tendencije i u razvijenim, bogatim zapadnim zemljama. Jednostavno je logika sistema u kome živimo takva da onemogućava porast stanovništva. U sistemu vrednosti su ranije bili značajniji elementi zajednica, porodica, zavičaj ali u međuvremenu su se pojavili neki novi, sve snažniji činioci kao što su na primer individualizam, samostalnost, mobilnost i nesigurnost. Dakle, ove negativne demografske tendencije se neće usporiti samo kao rezultat neke dobro planirane socijalne ili demografske politike“, smatra Palušek.
Sličnog stava je i Goran Bašić, koji kaže da depopulacija i tiha asimilacija jesu prirodni procesi i karakteristični su za razvijena društva u savremenom dobu, ali bi se mogle usporiti odgovarajućim politikama, pre svega podsticajem rađenja, razvojem privrede, ekonomskim rastom, stabilnim političkim i društvenim odnosima i – kada su nacionalne manjine u pitanju – politikom multikulturalizma prilagođenoj prirodi multietničnosti zemlje.
„Na to da naša politika multikulturalnosti odgovara interesnim grupama, a ne građanima Srbije, upozoravam decenijama, a sada su posledice takve politike, na žalost, vidljive i u gubitku stanovništva. Identitet se ne čuva u malim izolovanim monokulturalnim zajednicama nego u društvenim interakcijama u kojima su interetničke razmene podržavajuće. Da li se slovački čuva tako što će ga govoriti svi pripadnici slovačke nacionalne manjine ili tako što će postojati društvena klima i potreba da ga govori i veći broj pripadnika drugih etničkih zajednica?”, pita Bašić.
Prema njemu, pogrešna su shvatanja da je zatvaranje unutar etničkih granica brana od asimilacije.
“Najbolji primer je Srbija, ali i zemlje u regionu – razvijene su segregativne politike multikulturalizma, primenjeni su najviši međunarodni standardi zaštite manjinskih identiteta, a broj pripadnika nacionalnih manjina je sve manji, no i sve je manje razumevanja za različitosti. Neko će reći da je slično i sa većinskom zajednicom, da se broj Srba smanjuje od popisa do popisa. Na žalost, to jeste tačno, ali nacionalne manjine su zbog manjinskog položaja ranjivije, suština politika multikulturalizma je da preduzima posebne mere kako bi očuvale etnokulturne diverzitete. Za sada su takve politike i mere izostale”, zaključuje Goran Bašić.
Komentari odražavaju stavove njihovih autora, ne nužno i stavove redakcije portala Magločistač. Na našem sajtu biće objavljeni svi pristigli komentari, osim komentara koji sadrže govor mržnje, psovke i uvrede ili nisu u vezi sa temom članka koji se komentariše. Govor mržnje je definisan Zakonom o javnom informisanju i medijima, koji u članu 75. kaže: „Idejama, mišljenjem, odnosno informacijama, koje se objavljuju u medijima ne sme se podsticati diskriminacija, mržnja ili nasilje protiv lica ili grupe lica zbog njihovog pripadanja ili nepripadanja nekoj rasi, veri, naciji, polu, zbog njihove seksualne opredeljenosti ili drugog ličnog svojstva, bez obzira na to da li je objavljivanjem učinjeno krivično delo”. Pre nego što budu objavljeni, komentari moraju biti odobreni od strane naših moderatora, pa vas molimo za malo strpljenja.