Oaza mira, čiste prirode i ptica: Čudotvorni stogodišnji bunari sa izvorom lekovite vode u Kanjiži (FOTO-GALERIJA)

Predeo izuzetnih odlika ,,Kanjiški jaraši“ nalazi se svega oko 40 minuta kolima od Subotice. A kako doći do ovog kompleksa znamenitog stogodišnjeg bunara, ali i jezera koje je nastalo izviranjem termalne vode?Ono još uvek spada u retke primere „netaknute“ prirode, veoma je očuvano, a ako se izgubite, uvek će vas neko od meštana uputiti ili rado i lično odvesti do njega.

Stari arteski bunar kod sela Zimonjić meštani zovu i Baráthok kútja (“Bunar Baratovih”). On služi za ispašu stoke, ali i za užitak za telo i dušu u lekovitom svojstvu blata na dnu u nizu izgrađenih bazena, u koje se uliva bunarska voda stvarajući oko sebe i malo jezerce.

Iako su Subotičani česti gosti, ipak, malo ko zna za ovo mesto, pa je tako i sačuvano od velikog broja posetilaca i komercijalizacije. Jednostavno predstavlja pravu oazu mira i čiste prirode, ptica i žabica koje vam se neretko pridružuju tokom kupanja.

Prostor je veoma očuvan: tako postoji i veliki džak zakačen na ogradu gde se odlažu otpaci, pa je bunar i prostor oko njega lepo održavan. S vremena na vreme prirodu ometaju samo posetioci koji svrate na kratko autom, motorom ili biciklom da se odmore, okrepe ili pokvase noge.

Na jezeru se nalazi i drveni paviljon, a do njega se dolazi daskama koje vode kroz zeleno rastinje. Na travnatoj površini oko kompleksa postoji i mesto za presvlačenje, a sa druge strane i mesto za sunčanje, ali i drveni zaklon gde se možete skloniti od jakog sunca.

Džamić: Čarobno mesto izviruće lekovite vode

Pokrajinski sekretarijat za urbanizam i zaštitu životne sredine obratio se 7. jula 2023. godine Međuopštinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture (MZZSK) Subotica sa zahtevom za izdavanje uslova za zaštitu nepokretnih kulturnih dobara za potrebu izrade Prostornog plana područja posebne namene Predela izuzetnih odlika ,,Kanjiški jaraši“.

Neda Džamić, istoričarka umetnosti iz Međuopštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Subotica, kaže za Magločistač da se na ovom prostoru nalaze dva bunara – dobra pod prethodnom zaštitom. Jedan – bunar Baratovih, i drugi – ,,Čudotvorni bunar“ (Csodakűt) sa zaštitnom građevinom izvora termalne vode sa ostacima originalne gvozdene cevi proizvodnje ,,Manesman“ i jezero nastalo izviranjem termalne vode.

„Bunar izvora termalne vode – Csodakűt nastao je 1908. godine, zajedno sa drugim bunarom izbušenim 1909. godine koji više ne postoji. Zaštitna građevina je sagrađena u periodu između 1920. i 1940. godine. Po nalogu opštinskog pisara i komisije za teritorijalnu kontrolu, bunar su izbušili Mihaj Košar i Lajoš Herceg, preduzetnici iz Hodmezevašarheja iz Mađarske. Projektant i izvođač zaštitne građevine je zasad nepoznat“, navodi Džamić.

Zahvaljujući ovom izvoru termalne vode, dodaje ona, nastao je kompleks Banje Kanjiža:

„Prilikom nastanka banje, termalna voda se specijalnim cevima dopremala do nje sa ovog izvora. Lokacija predstavlja, sa svojim autentičnim ruralnim i prirodnim okruženjem, neponovljiv i značajan spoj kulturne i prirodne baštine u užoj okolini grada Kanjiže“.

Prema njenim rečima, naziv ,,Čudotvorni bunar“ potiče od žitelja Kanjiže i okoline koji su područje sa nastalim jezerom smatrali posebno značajnim, ,,čarobnim“ mestom gde su izviruća voda i mulj obdareni lekovitim svojstvima.

„Sama zaštitna zgrada je sagrađena u međuratnom periodu od crvene opeke. Zgrada je pravougaone osnove sa poluobličastim svodom. Svod je sa spoljašnje strane omalterisan cementnim malterom. Na objektu se nalaze metalna vrata malih dimenzija i informativna tabla sa izbledelim natpisom na srpskom i mađarskom jeziku“, objašnjava Neda Džamić.

Stari arteski bunar, “Bunar Baratovih”, svoj naziv je, pak, dobio po vlasnicima obližnjeg salaša (Baráth).

„Preduzetnici Mihaj Košar i Lajoš Herceg su 1908. godine dobili zadatak da ispred salaša Baratovih izbuše novi bunar umesto starog, većinom presušenog. Voda kroz Manesman čelične cevi promera 51 milimetara šiklja u visinu 1 metara. Dubina bunara je 264,44 metara, a dužina bunarskih cevi je 273,29 metara“, navodi dalje Džamić.

Pojila su izvorno izgrađena od jele i topole, ali su kasnije zamenjena betonskim varijantama zbog otpornosti materijala na mraz, rekla je ona i dodala da je stari arteski bunar obnovljen 2016. godine u okviru mobe za izgradnju kupališta i povezivanje zajednice.

„Danas se bunarski kompleks sastoji od dva pojila i dva bazena od opeke, te jezera sa drvenim klupama i osmougaonim paviljonom na šipovima sa trščanim krovom i otvorenim krovištem u sredini. Pojila su odvojena drvenom ogradom. Zapadno služi za napajanje stoke, a istočno kao bazen za ljude. Iz arteskog bunara izvire lekovita voda koja se kaskadno sliva iz istočnog pojila kroz bazene u jezero“, ističe Džamić.

Napominje da se sve intervencije na ovom kompleksu mogu izvoditi isključivo prema uslovima koje izdaje nadležni zavod za zaštitu spomenika kulture.

Horgoš: Arheološko nalazište od velikog značaja

U MZZSK saznajemo i da se na teritoriji koji obuhvata ovaj Plan nalazi i jedno utvrđeno arheološko nalazište od velikog značaja, Templomdomb – Crkvine iz perioda srednjeg veka, u ataru sela Horgoš, oko 300 metara severno od železničke pruge Subotica–Horgoš.

Lokalitet je proglašen za nepokretno kulturno dobro, arheološko nalazište od velikog značaja, rešenjem Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, u decembru 1970. godine.

„Ruševine crkve otkrivene su slučajno prilikom rada bagera za potrebe nivelisanja terena, u toku marta 1964. godine. Zaštitnim iskopavanjima, koja su trajala svega deset dana, otkriveni su temelji manje crkve, dužine 17,90 metara, a širine 7,60 metara. Prema arhitektonskim odlikama, spada u romanski stil crkava sa apsidom koja je sa spoljašnje strane pravougaonog oblika“, objašnjava za Magločistač arheološkinja Neda Mirković Marić.

Dok je na istočnoj strani bila apsida, na zapadnoj se nalazio toranj, najverovatnije zvonik sa masivnim temeljima.

„Oko crkve je nađeno 15 grobova, ali je većina uništena radom bagera. U centralnom delu građevine nađen je poremećeni ženski grob sa dijademom od tankih srebrnih pločica ukrašenih punciranjem. Crkva je datovana u prvu polovinu XIII veka i srušena tatarskom najezdom 1241. godine. Ovi ostaci kasnije su devastirani, pa je napravljena replika temelja crkve“, ističe Mirković Marić.

Kasnije, 1995. godine, u prostoru južno i jugoistočno oko crkve, sprovedena su bila istraživanja nekropole i tada je otkriveno 28 skeletnih grobova.

Mirković Marić kaže da su 2021. godine rađena iskopavanja i geofizička snimanja prostora oko crkve, te da su iskopani i delovi stambenih objekata, a tim povodom je prošle godine u Kulturnom centru u Horgošu otvorena bila izložba projekta prezentacije i konzervacije arheološkog nalazišta od velikog značaja Templomdomb – Crkvine u Horgošu koji je obuhvatio geofizička snimanja, iskopavanja manjeg obima, izložbu i publikaciju, a koju posetioci i danas mogu da pogledaju.

„Opština Kanjiža je veoma bogata arheološkim nasleđem. U toku 2017. i 2018. godine, Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica obavio je arheološko mapiranje lokaliteta na ovoj teritoriji, i raspolaže podacima o više od 200 arheoloških lokaliteta, od kojih se brojni iz svih perioda nalaze u obuhvatu Plana“, navodi naša sagovornica.

Trenutno se radi na uređenju samog nalazišta, koje podrazumeva radove na samoj replici crkve, parternom uređenju, klupe za posetioce, info-tabli, čime će ovo nalazište postati interesantnije i dostupnije posetiocima i turistima iz zemlje i regiona.