Lehnerova palata u Subotici, prvi objekat u Vojvodini koji najavljuje secesiju, u veoma lošem stanju (FOTO)

Najamna palata Simeona Leovića u Subotici je prvi objekat u Vojvodini koji najavljuje secesiju, a nalazi se u Parku Ferenca Rajhla 11. Njeni tvorci su čuveni arhitekta Eden Lehner (Lechner Ödön) koji je krajem 19. veka došao iz ugarske prestonice, a koga često zovu i mađarski Gaudi, i njegov kolega Đula Partoš (Pártos Gyula).

Leovićeva palata je projektovana 1892. godine za imućnog kraljevskog beležnika i proglašena je za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture 2001. godine. Zgrada se nalazi u granicama prostorne kulturno-istorijske celine Gradsko jezgro Subotice, dobra od velikog značaja za Srbiju.

Iako ima adekvatan stepen pravne zaštite kakav i zaslužuje, njen sadašnji izgled ne govori puno u prilog tome, kaže za Magločistač istoričarka umetnosti u Međuopštinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture (MZZSK), Neda Džamić.

Kako navodi, pravo stanje nekada raskošne Leovićeve palate ne može se u potpunosti sagledati zbog toga što njena fasadna platna danas zaklanjaju krošnje starih platana i nekoliko visokih jela, „skrivajući oronulu i ispucalu fasadu, dotrajalu stolariju i mnoge neprimerene intervencije“.

„Da li zbog nemogućnosti stanara da učine više za njeno održavanje, koji su inače po važećem zakonu dužni da brinu o objektu, ili zbog neadekvatnih mera tehničke zaštite na objektu, koje tokom vremena nisu sprovođene, neprimerene dogradnje i intervencije, prepravke i nestručne adaptacije… Ovaj prvenac secesijske arhitekture se nažalost nalazi u veoma lošem stanju“, upozorava Džamić.

Nekadašnji vlasnik palate Simeon Leović rođen je u Somboru. Nakon završetka studija prava radio je kao advokat, ali i u somborskoj Gradskoj upravi. U leto 1875. godine bio je imenovan za kraljevskog javnog beležnika u Subotici. Pre dolaska u Suboticu, oženio se Jelisavetom, kćerkom subotičkog zemljoposednika i preduzetnika Marka Batića i Anastazije Stojković, koji su imali četvoro dece.

Neda Džamić podseća da objekat predstavlja prekretnicu u subotičkoj gradogradnji, jer je novi stil nenametljivo zakoračio u grad i odredio njen dalji smer.

„Prozori na Leovićevoj palati su pravougaonog oblika, sa zasečenim ivicama u gornjem delu, ili su završeni lukom koji inspiraciju crpi iz srednjovekovnih stilova romantike i pre svega gotike. Svi imaju dekorativne detalje u vidu stilizovane floralne ornamentike i minijaturne maske anđelčića izvedene u plitkom reljefu od kamena“, navodi Džamić.

Dodaje da fasadu palate najvećim delom pokriva žuta fasadna opeka, a kao krovni pokrivač korišćen je crep iz fabrike Žolnai u Pečuju.

„Secesijski detalji su stilizovani floralni ornamenti iznad prozora gde se prvi put javlja motiv lale, koji je u periodu secesije postao simbol mađarskog identiteta, dok se na spratnom delu javlja ljiljan, od srednjeg veka u Francuskoj poznat kao simbol kraljeve časti“, objašnjava Džamić.

Lehner se smatra tvorcem mađarske varijante secesije, kao i ocem moderne arhitekture, kaže Džamić i dodaje da je „izgradnja njegovog osobenog stila tekla postepeno, razvijana od istoricizma do preplitanja različitih formi, da bi kulminirala u izuzetna inovativna dela, autentična i jedinstvena po svom arhitektonskom izrazu“.

Početkom 20. veka okreće se potpuno projektovanju fasada bogatim motivima iz mađarske narodne umetnosti, a ostavlja iza sebe elemente istoricizma, podseća naša sagovornica.

Inače, sledbenici Lehnerovog rada su i arhitekti Deže Jakab i Marcel Komor, koji su zaslužni za izgradnju Gradske kuće u Subotici, Sinagoge, i drugih važnih objekata građenih u stilu secesije. Naravno, tu je i neizostavni subotički arhitekta Ferenc Rajhl čija dela, poput njegove palate, neodoljivo podsećaju na kasnije, znatno smelije Lehnerove radove kakav je i objekat Gimnazije i takozvane plave crkve u Bratislavi, u Slovačkoj.

Lehner je za sobom ostavio mnoge značajne objekte koji se međusobno razlikuju zbog sve intenzivnijeg korišćenja mađarskih tradicionalnih motiva na fasadama. Danas se mnogi njegovi radovi mogu videti u Segedinu, Budimpešti, Zrenjaninu, Bratislavi…

U nadi da će i Leovićeva palata, kao jedino delo čuvenog arhitekte Edena Lehnera u Subotici, u nekom budućem periodu zablistati starim sjajem, jer je ipak reč o objektu koji po svojoj vrednosti prevazilazi lokalne i nacionalne okvire, a u međuvremenu neumitno propada.

Pogledajte foto – galeriju Magločistača: