VIKTORIJA ALADŽIĆ: GRAD ILI NEGRAD PITANJE JE SAD

Velika rušenja, raseljavanja stanovništva, masovne gradnje i masovne migracije stvaraju nepopravive štete u društvenim mrežama nekog prostora

[divide icon=”circle” width=”medium”]

Ulica u Damasku (2008.), foto: Viktorija Aladžić

Grad se od običnog naselja razlikuje po veoma složenoj društvenoj mreži, mreži raznovrsnih društvenih odnosa među ljudima, koji međusobno ostvaruju zajednički život. Ako mi izgradimo gomilu solitera i u nju uselimo 20.000 ljudi, sam broj stanovnika ne podrazumeva postojanje grada. Za gomilu naseljenih solitera možemo reći da je još samo jedno neformirano i nedozrelo urbano tkivo. Fizička struktura grada postaje grad samo ako je sa njom isprepletena složena društvena struktura grada. To znači da svaki stanovnik određenog mesta živi okružen složenom mrežom međuljudskih odnosa u kojoj on ima omiljenog zubara, najbolju frizerku, vodoinstalatera koji će otkloniti kvar na njegov hitan poziv, poseban sto u lokalnom kafiću, omiljenu prodavačicu cveća, specijalizovane prodavnice u kojima zna da će pronaći nesvakodnevne proizvode, svog advokata, lekara, komšinicu sa kojom može da pije jutarnju kafu i cimera sa kojim može da ide na jutarnje trčanje; školu joge, omraženu direktorku bivše škole ili omiljenu nastavnicu muzičkog i šta sve ne. Svaki čovek je povezan u tu vrlo složenu rastegljivu mrežu ljudskih odnosa koja podrazumevaju i najčvršće veze sa najdražim članovima porodice.

Glavni trg u Krakovu (2012.), foto: Viktorija Aladžić

Svaka urbana intervencija, bila ona dogradnja, izgradnja ili rušenje narušava ove tanane strukture i odnose, i nanosi im veliku štetu. Ponovno uspostavljanje društvenih odnosa je dugotrajan proces, ponekad traje decenijama, jer se zasniva na iskustvu prethodnih odnosa sa pojedincima iz te mreže, a učestali odnosi između pojedinaca mogu da učvrste ali isto tako i da razore te međuodnose. Kroz ostvarivanje društvenih mreža, koje nisu društvene mreže na internetu, već stvarni, živi i dinamični odnosi među ljudima, realizuje se i naš život, i razvija naš osećaj da pripadamo nekom mestu, da smo čvrsto ukorenjeni u nekom prostoru, što opet stvara osećaj sigurnosti neophodan za smislen i realizovan život.

Velika rušenja, raseljavanja stanovništva, masovne gradnje i masovne migracije stvaraju nepopravive štete u društvenim mrežama nekog prostora. I ma koliko nama izgledalo, nakon velikih izgradnji nekog prostora, da je sve u redu i da se stanovništvo lako i brzo prilagodilo novom prostoru, sasvim sigurno se možemo setiti i kroz istoriju svoje porodice da je neko od predaka bio dugotrajno oštećen, čiji život je bio drastično promenjen, vrlo često i doveden do nemogućnosti da se nastavi, upravo prinudnim preseljavanjem, uništavanjem ili oduzimanjem imovine u ratovima ili prinudnim migracijama, i tome slično.

Naselje Prozivka u Subotici, foto: Viktorija Aladžić

Stariji Subotičani mogu da se prisete razvojnog puta Prozivke, stambenog naselja koje je izgrađeno po socjalističkim principima kolektivnog stanovanja. No Prozivka je dugo bila samo spavaonica u kojoj se ljudi nisu zadržavali i koja nije nikada smatrana nekim elitnim mestom za stanovanje. Ipak, 50 godina kasnije mogu da se uoče značajne promene. Naselje na Prozivci nekako je sazrelo, izgrađena je složena stuktura međuljudskih odnosa, pa na kraju krajeva i teritorijalna diferencijacija, koja je po nekim pravilima odredila gde se na Prozivci i u koje vreme zadržavaju koji stanovnici naselja: kuda se kreću i igraju deca, gde se ide kod frizera, u kojim prodavnicama se obavlja snabdevanje, u kom delu parka se šetaju psi ili penzioneri igraju šah, u kojem kafiću se pije jutarnja kafa, itd. Svih 50 godina Prozivka se punila sadržajima koji nedostaju. Pedeset godina su stanovnici, koji žive u njoj gradili tanane društvene odnose, da bi na kraju dobila šetalište u parku, pored bazena do kafića na uglu sa ulicom Blaška Rajića, zahvaljujući čemu je dobila krunu zajedničkih odnosa, svoj pešački prostor, svoj mali korzo i postala grad u gradu.

Kafići na Prozivci u Subotici, foto: Viktorija Aladžić

Kada se pristupa velikim intervencijama u urbanom tkivu trebalo bi računati na to da će pravu korist od izgradnje novog naselja uživati tek naša deca. Kada se bilo ko preseli u novi stan ili kuću potreban mu je višegodišnji period, ponekad i decenija, za prilagođavanje i izgradnju novih stvarnih društvenih mreža u novom prostoru u kojem se nalazi. Istina je da se mi možemo seljakati svakih par godina na novo mesto i u novu državu, ali za istinsku povezanost sa prostorom i ljudima oko sebe potrebno je više godina, a ponekad se ta istinska povezanost nikad ni ne dogodi. Ostajemo izolovani, otuđeni, povezani sa svetom virtualnim društvenim mrežama i virtuelnim idejama, ili potpuno nepovezani, udaljeni od stvarnosti, drugih ljudi, a naročito prirode.

Velike multinacionalne kompanije pokušavaju da naprave infrastrukturu objekata koji svuda na svetu izgledaju isto i koji svuda pružaju približno iste usluge: kao što su robna kuća “Metro”, Mekdonalds restorani, prodavnice automobila, benzinske pumpe, itd, itd, da bi u nama stvorili utisak da smo kod kuće, da bismo mogli putovati bilo gde i živeti bilo gde i da uvek imamo neke tačke identifikacije koje će nam pomoći da se u novom prostoru orjentišemo i što pre osećamo kao da smo kod kuće. Samo jadan je to objekat identifikacije: robna kuća “Metro”. Sve je to, međutim, u cilju stvaranja mobilne radne snage koju mogu preseljavati gde i kako im padne na pamet, radne snage koja nema ni vremena ni prostora da razvija stvarne ljudske društvene mreže, već se oslanja na društvene mreže preko interneta, radne snage koja nije u stanju da izgradi porodične odnose, jer nikada i nije sa porodicom, radne snage kojoj je jedina porodica firma i površni odnosi lojalnosti i zarade, jer tako izolovani, kroz seljakanja, postajemo usamljeni pojedinci, mali točkići u sistemu čiji je jedini zadatak zadovoljenje potreba vlasnika multinacionalnih kompanija. I to se veoma razlikuje od nekadašnjih migracija koje su podrazumevale migracije celih porodica a neretko čitavih sela sa kompletnim stanovištvom, koji su sa sobom nosili i svoje društvene odnose.

Hala nekadašnjeg Metroa u Subotici, foto: Viktorija Aladžić

Sa druge strane, postoje gradovi koji su kroz istoriju bili veoma vitalni i čije stanovništvo je preživaljavalo katastofe, velike požare, epidemije, rušenja do temelja, najezde varvara, ratove, invazije, kao na primer Damask, Amsterdam, Rim, Krakov. Postoje i oni koji su trajali samo toliko koliko i vladar koji ih je osnovao kao Tel el Amarna u Egiptu. Neki su gradovi danas vitalni, njihovo stanovništvo naučilo je da deluje kroz kolektivnu akciju i da svojom kolektivnom akcijom neprestano poboljšava svoj život, svoje građevine, svoje tekovine, i što je još važnije da nauči došljake svojim veštinama, ili da prosto izgradi takvu organizaciju društva, takve strukture i takve građevine koje onda čuvaju izvrsnost ove kolektivne akcije, i to su pre svega prastari gradovi na Bliskom istoku, kao što je već pomenuti Damask, Jerusalim, ali i Amsterdam, Pariz i neki drugi gradovi.

Da napomenem, međutim, da činjenicom da je neki grad postao prestonica, glavni grad, administrativnom odlukom, ili odlukom vladara ne znači da je vitalan i ne znači da je grad u pravom smislu reči. Gradovi su održive zajednice koje generišu svoj razvoj i ne uništavaju svoje okruženje. Mnogi gradovi nasuprot tome žive na račun drugih manjih gradova i naselja, predstavljaju samo gomilu neorganizovanog stanovništva koje nije doraslo ostvarenju složene gradske zajednice i koje nemilice uništava sve oko sebe, koje preti da uništi naše okruženje, pa i sebe samu. Pitanje je prema tome u kakvom gradu živiš i koliko si spreman da naučiš o njemu, da sarađuješ sa drugima i da učestvuješ u izvanrednoj kolektivnoj akciji koja stvara čuda, a pre svega ne predstavlja pretnju.

Autorka je arhitektica i docentkinja na Građevinskom fakultetu u Subotici i istraživačica graditeljskog nasleđa Subotice.

Članak je nastao u okviru serijala tekstova “Skitam, slikam, mislim, pišem” koji se objavljuje na portalu Magločistač.

Povezani članci:

VIKTORIJA ALADŽIĆ: POGLEDAJMO SE U NAŠE VELIKO KOLEKTIVNO OGLEDALO

VIKTORIJA ALADŽIĆ: TROTOAR – MERILO NAŠEG ODNOSA PREMA LJUDIMA

(Magločistač)

[clear]