JÓZSA LÁSZLÓ: POČECI KOMORSKOG ORGANIZOVANJA ADVOKATA NA PODRUČJU VOJVODINE U XIX VEKU

Sedište Advokatske komore u Subotici se nalazilo u zgradi koju je koristio Kraljevski sudbeni stol. Zgradu je 1847. godine sagradio Magyar Imre, a tokom 1871. godine ju je prodao gradu Subotici za tadašnjih 80.000 forinti. Sud se nalazio u ovoj zgradi do izgradnje nove sudske i zatvorske zgrade tokom 1891. godine. Valja znati da je Okružni zatvor u Subotici i danas smešten u staroj zgradi na ovoj lokaciji. Sudovi i tužilaštva su se, pak, 1965. godine preselili u zgradu u kojoj se i danas nalaze. Sedište Advokatske komore je ostalo na originalnom mestu, ali nije pronađen podatak o tome do kog vremena je tamo bila smeštena. U vreme osnivanja je adresa sedišta Komore bila I. kvart, Eötvös (Etveš) ulica br. 61. To je danas Štrosmajerova ulica broj 3, a u zgradi koja je preživela sve ove decenije je danas smeštena ugledna subotička Muzička škola.
[divide icon=”circle” width=”short”]

Dozvolite mi da Vam prvo kažem da je zadovoljstvo biti član profesionalne organizacije koja drži do svih, pa i prvih istorijskih činjenica vezanih za razvoj komorskog samoorganizovanja advokata tokom perioda koji je sada već dug bezmalo 140 godina. Advokatska komora Vojvodine i u jubilarnoj drži do toga da su istorijski počeci komorskog organizovanja advokata u 1875. godini vredni sećanja. Drži ujedno i do toga da su novi počeci tokom 1921. godine također vredni sećanja. Nema sumnje da ove prekretnice, zajedno sa svim ostalim istorijskim događajima vezanim za razvoj naše profesije, predstavljaju temelj savremenog načina organizovanja advokature kao samostalne i nezavisne profesije.

Pogled u prošlost zahteva i ukazivanje na najnužniji obim istorijskog konteksta koji je pratio osnivanje advokatskih komora koji su teritorijalno pokrivali današnje područje Vojvodine.

Vršenje advokature je sredinom XIX veka, dakle, u periodu pre osnivanja advokatskih komora, bio uređen propisom donetim za vreme zakonodavne autarhije vladara austrijskog carstva, kraljevine Ugarske i tzv. pridruženih zemalja – kao što je, među ostalima, bila i Hrvatska. Zakon o advokaturi je donet 1852. godine i u njemu su po prvi put uvedeni sveobuhvatni sistematski uslovi za vršenje advokatske delatnosti. Ti uslovi su možda predstavljali tekovinu, ali ovaj zakon ni u najmanjoj meri nije obezbeđivao nezavisnost i samostalnost advokata u odnosu na administrativnu vlast, niti je obezbeđivao ma kakvu vrstu autonomije u uređenju unutrašnjih pitanja profesionalnog staleža. Bitno je ukazati na evidentnu zavisnost advokata od aktuelne administrativne vlasti: advokate je u status pri određenom sudu imenovao niko drugi, nego li sam ministar pravde

Negde u isto vreme u Ugarskoj dolazi do organizovanja advokatskih, odnosno, pravničkih udruženja. Ove organizacije, koje ćemo danas, u savremenim uslovima identifikovati kao udruženja građana, dakle, kao civilne organizacije bez javno-pravnih ovlašćenja, uglavnom su se bavile promovisanjem interesa pravničkog i advokatskog staleža.

Najveće udruženje ove vrste je osnovano 1865. godine u Budimpešti, a isto je – u periodu nakon osnivanja advokatskih komora – preraslo u Udruženje pravnika Mađarske, respektabilne integrativne strukovne organizacije pravnika koja i dan-danas deluje. Slično udruženje u Subotici je osnovano tek 1873. godine, znači samo 2 godine pre uvođenja fundamentalnih promena u pravnom položaju advokature.

Na ovom mestu se mora spomenuti 1867. godina, koja predstavlja najozbiljnjiju prekretnicu u razvoju državnog ustrojstva dotadašnje apsolutističke monarhije. Čuvena austrijsko-mađarska nagodba je rezultirala stvaranjem dualne države koja je u istoriju ušla pod nazivom Austro-ugarska monarhija. Najbitniju crtu državnog ustrojstva te države je predstavljala okolnost da su se – pored zajedničkog vladara – zajedničkim poslovima Monarhije smatrali spoljni poslovi, pitanja odbrane i pitanja finansiranja zajedničkih poslova. Bitno je, dakle, zaključiti da je uređenje pravnog položaja advokature na tlu Mađarske bilo stavljeno u nadležnost mađarskog Parlamenta, koje je inače bilo organizovano u dvodomnoj strukturi.

Ubrzo nakon formiranja dualne monarhije, u Ugarskoj se pristupilo temeljitim reformama sistema pravosuđa. Usvojeni su zakoni o sudovima, što je rezutiralo izdvajanjem svih ostataka pravosudnih funkcija iz nadležnosti gradova. Zatim, usvojeni su zakoni o formiranju javnih tužilaštava, uvođenju savremenog sistema javnog beležništva. Nužno je bilo da se reformiše i položaj advokature i da se tom cilju prilagode i propisi o advokaturi.

Tadašnjem državnom sekretaru u Ministarstvu pravde, Károlyu Csemegiju (Karoj Čemegi), inače vrsnom naučniku iz oblasti krivičnog prava, autoru prvog savremenog Krivičnog zakonika, pripisuje se sledeća misao izrečena 1874. godine: „Jedan od uslova za postojanje pravne države jeste očuvanost i ugled pravosudnih organizama. Pravosuđe će i pored najboljih zakona, i pored najboljeg sudijskog kadra biti nepotpuno ukoliko iz njegovih krugova bude nedostajala advokatura visokog duhovnog integriteta i ugleda”.

Nova epoha u načinu organizovanja advokature počinje usvajanjem Zakonskog članka br. XXXIV iz 1874. godine – Zakona o advokaturi. Ovaj zakon je, nakon parlamentarne debate i usvajanja, potpisan od strane cara i kralja Franje Josipa I dana 4. decembra 1874. godine, proglašen u Donjem domu 10, a u Gornjem domu Parlamenta 12. decembra iste godine. Valja istaći da se ovaj zakon primenjivao na području Kraljevine Ugarske, ali ne i na području Hrvatske, Slavonije i Dalmacije, te na području grada Rijeke. Na ovim potonjim područjima je, uz naknado usvojene novele, i dalje primenjivan austrijski Zakon o advokaturi iz 1852. godine.

Novim Zakonom o advokaturi su u 113 paragrafa uređena organizaciona pitanja (unutar toga opšti uslovi za bavljenje advokaturom, pravila u vezi sa advokatskim ispitom), položaj advokatskih pripravnika, položaj i ustrojstvo advokatskih komora i pravila njihovog osnivanja, prestanak vršenja advokature, prava i obaveze advokata, pravila o nagrađivanju, ovlašćenjima i odgovornosti advokata, i uređen je disiplinski postupak.

Odredbom §-a 1. zakona su udareni temelji javno-pravnih ovlašćenja advokatskih komora. Propisano je da pred sudovima i organima u zemlji, u svojstvu advokata, mogu postupati samo lica koja su upisana u Imenik advokata pri nekoj od advokatskih komora.

Načela na kojima je zasnovan citirani zakon su i danas moderna i aktuelna. Advokatura je definisana kao samostalna i slobodna profesija koja je nezavisna od vlade i od organa vlasti. Vršenje advokature podrazumeva pružanje pravnih saveta, odbranu i zastupanje. Licu koje nije advokat je zabranjeno da se bavi zastupanjem u vidu zanimanja – što predstavlja zabranu nadripisarstva. Advokatska delatnost je vezana za članstvo u advokatskoj komori, a komori kao najvišem organu samouprave advokata su obezbeđena određena javno-pravna ovlašćenja. Autonomija delovanja komore se obezbeđuje, među ostalima, i putem obezbeđivanja isključive nadležnosti za vođenje disciplinskih postupaka protiv advokata.

Novim zakonom je propisano da se advokatska komora obrazuje za područje jednog ili više takozvanih Kraljevskih sudbenih stolova – sudske instance koja prema nama poznatim savremenim pojmovima odgovara okružnom, ili sada višem sudu. Broj advokatskih komora, njihovo područje i sedišta se određuju od strane ministra pravde, na način da u članstvu svake komore bude najmanje 30 advokata.

Spomenuti zakon je u Mađarskoj dugo vremena predstavljao pozitivno-pravni okvir za funkcionisanje advokature. Na snazi je bio sve do 1937. godine.

U celoj zemlji je osnovano ukupno 28 područnih advokatskih komora, od kojih su tri, konkretno Advokatske komore u Temišvaru, Segedinu i Subotici teritorijalno pokrivale područja koje se nalaze u Vojvodini.

Advokatska komora u Temišvaru je osnovana za područje Kraljevskog sudbenog stola u Temišvaru, Velikom Bečkereku (današnjem Zrenjaninu), Vršcu, Beloj Crkvi i Pančevu u Vojvodini, te Lugošu, Oravici i Karanšebešu u Rumuniji.

Advokatska komora u Segedinu je osnovana za područje Kraljevskog sudbenog stola u Velikoj Kikindi u Vojvodini, te u Segedinu (Szeged), Makou (Makó) i u Hodmezevašarhelju (Hódmezővásárhely) u Mađarskoj.

Advokatska komora u Subotici je osnovana za područje Kraljevskog sudbenog stola u Subotici, Somboru i Novom Sadu u Vojvodini, te u Baji (Baja) u Mađarskoj.

Verujem da prve kolege koji su tada postali nosioci rukovodećih položaja u ovim komorama zaslužuju da se prisetimo njihovih imena, a i da steknemo uvid u osnovne statističke podatke:

Za predsednika Advokatske komore u Temišvaru prilikom osnivanja bio je izabran Sulyok Móricz (Moric Šujok), potpredsednika Galgon Mihály (Mihalj Galgon), sekretara Rózsa Imre (Imre Roža), tužioca Kostyál Antal (Antal Košćal), te blagajnika Várnay Ernő (Erne Varnai)

U pogledu ove komore su nam na raspolaganju statistički podaci iz 1911. godine, prema kojima je u imenik advokata bilo upisano 350 advokata i 196 pripravnika od kojih u Temišvaru 101, u Bai Buziaš 7, u Čakovi 6, u Deti 7, u Beloj Crkvi 18, u Kovinu 11, u Lipovi 7, u Kareiu 3, u Rekašu 4, u Novom Aradu 4, u Vršcu 22 i u Vingi 5 advokata.

Za predsednika Advokatske komore u Segedinu prilikom osnivanja je izabran dr Magyar János (dr Janoš Mađar), za zamenika predsednika dr Jeney Imre (dr Imre Jenei), sekretara dr Déry Károly (dr Karolj Deri), blagajnika dr Nyilassy Pál (dr Pal Njilaši), tužioca Babarczi József (Jožef Babarci), te članove Odbora: dr Deutsch Adolf (dr Adolf Dajč), dr Szűcs Andor (dr Andor Sič), dr Rózsa-Rosenberg Izsó (dr Ižo Roža-Rozenberg), Kiss Zsigmond (Žigmond Kiš), Bogdán Vince (Vince Bogdan), Bánffi Gyula (Đula Banfi), dr Milivoj Toponárszki (dr Milivoje Toponarski), i Fodor István (Ištvan Fodor).

U imenik je bilo upisano ukupno 137 advokata, od toga u Kikindi 18, i u Segedinu 44.

Za predsednika Advokatske komore u Subotici prilikom osnivanja je izabran dr Guln György (dr Đerđ Guln), potpredsednika Szutrélyi György (Đerđ Sutreji), sekretara Paukovits Andor (Andor Pauković), tužioca Parcsetics Félix (Feliks Parčetić), te blagajnika Krahl Lipót (Lipot Kral).

U imenik je bilo upisano ukupno 185 advokata: u Adi 3, u Apatinu 6, u Bačkoj Palanci 4, u Bačkoj Topoli  4, u Kuli 6, u Vrbasu 1, u Novom Sadu 24, u Odžacima 2, u Riđici 1, u Senti 11, u Somboru 32, u Srbobranu 4, u Starom Bečeju 7, u Sivcu 1, u Subotici 38, u Martonošu 1, u Staroj Kanjiži 3, u Baji 21, i u Kiskunhalašu  (Kiskunhalas) 10.

Osnivačka skupština Advokatske komore u Subotici bila je održana 11. avgusta 1875. godine. Tu sednicu je, u skladu sa odredbama Zakona, sazvao predsednik Kraljevskog sudbenog stola, koji je imao zadatak da otvori skupštinu i da predsedavanje preda najstarijem prisutnom advokatu.

Sedište Advokatske komore u Subotici se nalazilo u zgradi koju je koristio Kraljevski sudbeni stol. Zgradu je 1847. godine sagradio Magyar Imre, a tokom 1871. godine ju je prodao gradu Subotici za tadašnjih 80.000 forinti. Zemljišnoknjižna uknjižba prava vlasništva u korist grada je izvršena 1. maja 1874. godine. Sud se nalazio u ovoj zgradi do izgradnje nove sudske i zatvorske zgrade tokom 1891. godine. Valja znati da je Okružni zatvor u Subotici i danas smešten u staroj zgradi na ovoj lokaciji. Sudovi i tužilaštva su se, pak, 1965. godine preselili u zgradu u kojoj se i danas nalaze. Sedište Advokatske komore je ostalo na originalnom mestu, ali nije pronađen podatak o tome do kog vremena je tamo bila smeštena. U vreme osnivanja je adresa sedišta Komore bila I. kvart, Eötvös (Etveš) ulica br. 61. To je danas Štrosmajerova ulica broj 3, a u zgradi koja je preživela sve ove decenije je danas smeštena ugledna subotička Muzička škola.

Na osnivačkoj skupštini je bio usvojen Poslovnik o radu Komore, koji je ubrzo, već 19. avgusta, odobren od strane Ministarstva pravde. Interesantno je napomenuti da je odluku o tome potpisao ranije već spomenuti državni sekretar Károly Csemegi.

Poslovnik, koji i prema današnjim kriterijumima predstavlja krasan primer promišljeno razrađenog i detaljnog akta kojim je uređeno unutrašnje funkcionisanje Komore, sadržavao je odredbe o članovima Komore, o pripravnicima, o Odboru Komore, o pravilima rada Skupštine i Odbora, o načinu određivanja branilaca po službenoj dužnosti i privremenih  staratelja, o načinu vođenja kancelarijskog poslovanja, kao i o disciplinskim postupcima.

Advokatska komora u Subotici je delovala na osnovu opisanih principa i uz primenu opisane regulative sve do nakon okončanja I svetskog rata. Promena faktičke vlasti u gradu je nastupila ulaskom srpske kraljevske vojske 16. novembra 1918. godine, a promena faktičke vlasti u pravosuđu je nastupila 19. februara 1919. godine formiranjem Okružnog suda u Subotici.

Komora u Subotici je formalno i dalje zadržala kontinuitet svog delovanja, naime, upise u Imenik advokata je vršila sve do novembra 1920. godine. Do ukidanja Advokatske komore u Subotici je došlo krajem decembra 1920. godine stupanjem na  snagu uredbe koja je doneta 20. decembra te godine. Potom je osnovana Advokatska komora u Novom Sadu, a članovi advokatskih komora u Temišvaru, Segedinu i Subotici, koji su nastavili živeti u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, postali su članovi novoobrazovane Komore – preteče naše današnje organizacije. Status advokature u Vojvodini (odnosno, kako je to tada bilo formulisano: advokature na području Apelacionog suda u Novom Sadu), u državno-pravnim okvirima nove kraljevine je naknadno uređen uredbom od 23. juna 1922. godine. Konačna regulativa je stupila na snagu usvajanjem Zakona o advokaturi iz 1929. godine.

Sve što sam izneo u prethodnih nekoliko minuta dokazuje da uvođenje komorskog načina samoorganizovanja advokature u pravni poredak, kao i osnivanje advokatskih komora, kako istorijski gledano, tako i posmatrano iz aspekta vremena sadašnjeg, predstavlja najvažnije garante slobode, samostalnosti i nezavisnosti naše profesije. Dugujemo veliku zahvalnost arhitektima ovakvog pravnog poretka, kao i našim prethodnicima na rukovodećim položajima u svim advokatskim komorama koje su delovale na području današnje Vojvodine.

Izvor: Glasnik Advokatske komore Vojvodine br. 5/2015