HRVATI U SRBIJI: RAT JE PROŠAO, MIR JOŠ NIJE DOŠAO

Posledice oscilacija u odnosima Beograda i Zagreba najneposrednije u svakodnevnom životu, a potom i na institucionalnom nivou osećaju Hrvati u Srbiji, odnosno Srbi u Hrvatskoj, koji – umesto da budu mostovi pomirenja, postaju i 20 godina posle ratnih sukoba “lake” mete negativnih stereotipa, predrasuda, visoke etničke distance, a na kraju tog lanca i diskriminacije, krećući se tako u začaranom krugu prošlosti.

Dačić: Srbija napadnuta, Hrvatska vodi trgovinski rat, Milanović provocira; Panika: Hrvatsku trese srpski ultimatum; Hrvatska i Srbija na najnižem nivou još od Slobodana Miloševića; Milanović napada i vređa: Hrvatska je starija i pametnija, a Srbi su varvari; Otvorene stare rane: Svetski mediji zabrinuto o odnosima Srbije i Hrvatske; Šešelj uz trube poručio iz Užica: Grejaćemo Beograd hrvatskim zastavama; Dačić poručio Hrvatima: Uhapsite ustašu Tompsona, pa ćemo o Šešelju; Bratislav Gašić: Hrvatska paradom vređa Srbe; Sramota: Hrvatima oprošteno što su mučili, prognali i ubijali Srbe; Nemci raskrinkali ustaše: Hrvatska finansira islamiste.

Ovo su samo neki od naslova dnevne štampe koji su obeležili godinu za nama: 2015, ne 1995. Na prvi pogled, čini se da se za ravno dve decenije malo toga promenilo u odnosima Srbije i Hrvatske ako je suditi po razmenjivanim porukama koje smo imali prilike čuti povodom dva ključna događaja koja su uticala na ponovno zaoštravanje odnosa na relaciji Beograd – Zagreb.

Jedan je bio proslava 20. godišnjice hrvatske vojne akcije “Oluja” s one strane Dunava, odnosno, uvođenje Dana žalosti povodom iste te akcije s ove strane Dunava. Drugi je usledio povodom izbegličke krize, rezultirajući tzv. carinskim ratom i potpunim zatvaranjem granica, uz razmenu uvreda svojstvenih najnižem društvenom sloju – na najvišem državnom nivou.

Inflacija izvinjenja, deflacija pomirenja

Vrtlog takvih i sličnih dnevno-političkih događaja odmah, međutim, na površinu izbacuje jedan mnogo dublji problem, koji zapravo ukazuje na stepen ostvarenog pomirenja između dva naroda nakon ratnih sukoba iz ne tako davne prošlosti, a koji je nužna pretpostavka dobrosusedskih odnosa.

Sa pozicija većinskog stanovništva u obe države, takve težnje ka pomirenju deklarativno postoje, ako je suditi bar po broju izvinjenja i poklonjenja “u ime svog naroda” za račun ljudskih žrtava drugog.

Sa pozicija manjinske hrvatske zajednice u Srbiji, kao uostalom i srpske u Hrvatskoj, takve težnje moraju, međutim, biti više nego samo deklarativne: one moraju voditi ka istinskom, ne samo “prigodnom” pomirenju, koje se još uvek veoma lako izvrgava u svoju suprotnost svaki put kad je to zvaničnom Beogradu i zvaničnom Zagrebu u interesu.

Posledice takvih oscilacija najneposrednije u svakodnevnom životu, a potom i na institucionalnom nivou osećaju Hrvati u Srbiji, odnosno Srbi u Hrvatskoj, koji – umesto da budu mostovi pomirenja, postaju i 20 godina posle ratnih sukoba “lake” mete negativnih stereotipa, predrasuda, visoke etničke distance, a na kraju tog lanca i diskriminacije, krećući se tako u začaranom krugu prošlosti. I tu sledi poseban znak upozorenja za uzbunu jer, prema rečima psihologa Jasne Vojnić, “ono što zabrinjava je da naši rezultati pokazuju da je etnička distanca prisutna i kod najmlađih, onih koji nisu imali dotična iskustva, ali su već kao folklor dobili od svojih roditelja”.

Da li još uvek postoji potreba za “preživljavanjem” proizašla iz ugroženosti?

“Ako razmotrimo što se krije u osnovi etničke distance, vrlo lako ćemo doći i do odgovora. U osnovi svake socijalne distance nalaze se predrasude: vrste stavova kod kojih postoji nedostatak opravdanosti, koji su logički neosnovani, praćeni emocijama, vrlo održivi i otporni na promjene. A u osnovi svake predrasude su stereotipi: pojednostavljena i vrlo često iskrivljena nelogična i generalizirana mišljenja protkana strahovima. Budući da je osnovna zadaća ljudskog mozga preživljavanje, onda je i sasvim logično da on sam kreira ovakve smicalice kao što su stereotipi i predrasude kako bi sebi pojednostavio i olakšao posao. Dakle, ‘razvrstavanje u koševe’ je težnja ljudskog mozga da sami sebi organiziramo i olakšamo život”, objašnjava Jasna Vojnić.

Prema njoj, u toku rata kao i nedugo nakon njega, osnovna egzistencijalna pitanja ljudi bila su vezana za pripadnost određenoj etničkoj skupini. Za većinu je bliskost sa vlastitom skupinom značila sigurnost, a izloženost tuđoj potencijalnu ugroženost. Stoga je razumljivo što na ovim prostorima i dalje postoji socijalna distanca jedne prema drugim etničkim skupinama, a na intenzitet i strukturu samih stereotipa najviše su uticaja imali politička situacija, mediji i obrazovanje.

“Stoga, ako me pitate hoće li se situacija u pogledu visoke etničke distance između Srba i Hrvata u državi poboljšati, stagnirati ili pogoršati, bojim se da bih vam dala odogovor ‘optimiste s iskustvom’”, kaže Jasna Vojnić, tim pre što ekonomska kriza koju proživljavamo, a koja sa sobom nosi visok stepen nezaposlenosti, dodatno utiče na podgrevanje predrasuda koje imaju ulogu racionalizacije nejednakih socijalnih statusa.

Distanca kao ogledalo diskriminacije

Posledice takvog razvoja događaja najviše pogađaju institucije “jer bez ostvarenih prava teško je sprovoditi pozitivnu politiku”, zaključuje Jasna Vojnić, koja je ujedno i potpredsednica Odbora za obrazovanje Hrvatskog nacionalnog veća.

[quote color=”#000000″ bgcolor=”#f4f4f4″ bcolor=”#c42000″]Od treće najbrojnije nacionalne manjine u Srbiji do statističke greške

Hrvata je u Srbiji prema popisu stanovništva 1948. bilo 169.864, najviše 1961. godine – 196.409, da bi od tada broj onih koji se izjašnjavaju kao pripadnici hrvatske nacionalne zajednice kontinuirano opadao: na poslednjem popisu rađenom 2011, taj broj se sveo na 57.900 njih, što predstavlja 0,81 posto učešća u ukupnom stanovništvu Srbije. Tek 19.223 lica je ujedno navelo i da je hrvatski njihov maternji jezik, što predstavlja drastičan pad u odnosu na popis 2002, kada je taj broj iznosio 27.588. Apsolutno posmatrano, Hrvata najviše ima u Subotici (14.151), slede Sombor (7.070), Grad Beograd (7.752) i Novi Sad (5.335), dok je najveći relativni udeo u ukupnom stanovništvu u Apatinu (10,4%), Subotici (10%), Baču (8,4%), Somboru (8,2%), Sremskim Karlovcima (6,6%) i Šidu (5,1%).[/quote]

“Prava nacionalnih manjina u Srbiji su do sada bila ona najnužnija, minimalna koja je država morala dati. A ukoliko ste pratili izradu Poglavlja 23 za nacionalne manjine radi pristupa Evropskoj uniji, ovdje se najbolje ocrtava riječ diskriminacija. Malo je reći da zahtjevi manjina nisu uvaženi. Čak i dosadašnja prava su podlegla ukidanju iako pod geslom da se akcijski plan radi u suradnji sa nacionalnim manjinama. Sam odnos prema manjinama i neuvažavanje u kreiranju ‘svog’ plana govori o pokazivanju moći. Opet ponavljam, teška situacija u zemlji je uveliko doprinjela strahu da netko manji zauzme poziciju u loži kad već ionako polovica ljudi mora predstavu odgledati stojećki”, što je po njoj posledica još jedne ukorenjene predrasude – da su manjine nepoželjne i da ih treba izbegavati.

Tekst “Hrvati u Srbiji: rat je prošao, mir još nije došao” nastao je u okviru projekta “Međuetnička distanca u uslovima društveno-ekonomske krize”, koji je realizovan uz podršku Pokrajinskog sekretarijata za kulturu i javno informisanje. Za sadržaj priloga odgovornost isključivo snosi Udruženje građana „Centar građanskih vrednosti“ i redakcija portala “Magločistač”. Stavovi koji su u tekstu ne odražavaju nužno stavove Pokrajinskog sekretarijata za kulturu i javno informisanje.