ETNIČKE DISTANCE I MEĐUSOBNI ODNOSI MAĐARA U VOJVODINI: DRŽAVNO KANALISANJE ENERGIJE

„Verujem u to da je država dovoljno jaka i da ima sve potrebne instrumente u ruci da, ako želi, može da zaustavi etnički motivisane incidente“, smatra novinar István Ternovácz • „Mađari koji žive na geografskim rubovima više su izloženi siromaštvu, asimilaciji, slabijoj školovanosti ili nepostojanju škola na maternjem jeziku”, kaže profesor Igor Kiss

Tokom duge istorije prisustva na ovim prostorima odnosi Mađara s drugim narodima – posebno sa Srbima – imali su različiti kvalitet: od skladnog suživota u mirnodopskim vremenima, preko zajedničkog učešća u oružanim sukobima do međusobnih zločina kada su bili na različitim stranama. Ovo poslednje – verovatno i zbog ne tako velike vremenske distance (zločini mađarske vojske u Drugom svetskom ratu nad srpskim i jevrejskim civilima, a zatim partizana nad Mađarima odmah nakon završetka rata) – do današnjih dana ostavilo je posledice za čije je saniranje potrebno još dugo vremena, mudrosti i strpljenja. Naime, etnički motivisani incidenti između Srba i Mađara tokom devedesetih, ali i sve do završetka prve dekade dve hiljaditih godina, neretko nisu bili samo sporadična pojava „tuča zbog devojaka“ ili obesti „pijanih mangupa“, kako se u javnosti često želelo prikazati, nego je iza njih – kao i u slučajevima s Hrvatima ili Albancima, na primer – stajao ogoljeni šovinizam dela većinskog stanovništva u Vojvodini.

Svakodnevni odnosi i viši interesi

Foto: István Ternovácz (lična arhiva)

Iako je takvih incidenata bilo i u drugim sredinama, Temerin je zbog učestalosti i intenziteta postao svojevrsni „vojvođanski Belfast“. Ovo mesto nadomak Novog Sada često je bilo u fokusu javnosti na državnom nivou (posebne emisije na „Peščaniku“ ili istraživanje Centra za razvoj civilnog društva pre tri godine o stanju međunacionalnih odnosa), posebno zbog toga što je do tuča (u kojima su Mađari uglavnom bili žrtve) dolazilo između mladih. Novinar Radio Novog Sada, koji i sam živi u tom mestu, István Ternovácz kaže da su danas odnosi između Srba i Mađara normalni. On ima svoje viđenje zbog čega je uopšte dolazilo do sukoba:

„Te pojave su bile učestale kada je za to postojala volja na višem nivou. Ja verujem u to da je država dovoljno jaka i ima sve potrebne instrumente u ruci da, ako želi, može da zaustavi pojave takve prirode“.

Frustracije zbog izgubljenog rata i obaveze Srbije da isporuči osumnjičene za ratne zločine bili su, po njegovom mišljenju, glavni uzroci incidenata. U tom smislu nije nezanimljivo ni njegovo viđenje o tome kako se negativna energija može kanalisati ili čak i preusmeriti u pozitivnom pravcu:

„Po mom shvatanju društvo je kao barut. Uvek ima potencijala da eksplodira. Pitanje je ima li volje da se do toga dođe ili pak da se ta nagomilana energija pretvori u korisnije svrhe. Da li će do toga doći, zavisi od onoga ko je u poziciji da odlučuje. Obrazovanjem, štampom, pa čak i običnim gestovima javnih ličnosti moguće je uticati na raspoloženje društva. Zašto ne bismo radili to na korist, a ne na teret dobrih odnosa?“.

Iako ne potcenjuje činjenicu da je ulazak Saveza vojvođanskih Mađara u vlast na državnom nivou doprineo smanjenju nacionalnih tenzija, Ternovácz smatra da su za to ipak bili presudni „viši interesi“:

Izvor: kecskemetihir.hu

„Ne potcenjujem ulogu Saveza vojvođanskih Mađara u republičkoj vladi, ali mislim da je do poboljšanja odnosa Mađara i Srba došlo pre svega iz razloga što su sadašnji rukovodioci Srbije i Mađarske shvatili da su im u okruženju, i ne samo tu, potrebni prijatelji, a ne neprijatelji. Mađarska i Srbija danas imaju važne zajedničke geostrateške ciljeve, koji se lakše postižu zajedničkim nastupom. Raduje me i to što je došlo do simboličnog pomirenja dva naroda, ali uveren sam da je to tek početak jednog procesa. Ima još zadataka na tom putu“.

U senci ovog, pre svega političkog, nalazi se i čisto pragmatično, ekonomsko pitanje: da li je i mogućnost da mađarsko državljanstvo dobiju i nemađari uticala na normalizaciju odnosa pripadnika dva naroda. Ističući da je ponosan što je nedavno dobio državljanstvo matične domovine, ali i to da se „dobro oseća“ u Srbiji, čiji je lojalan građanin i koju ne želi napuštati, Ternovácz kaže da se pitanje trebaju li mađarsko državljanstvo dobiti i nemađari i inače često postavlja:

„To pitanje sa pravnog aspekta treba da regulišu nadležne institucije u Mađarskoj. Uveren sam da ova pojava ni u kom smislu neće uticati na odnos Mađara i Srba. Istina je da je nekim ljudima potreban mađarski pasoš iz egzistencijalnih razloga zato što omogućuje nesmetano putovanje u svetu. Ponosan sam na to što su neki moji sugrađani iz redova većinskog naroda izrazili volju za dobijanjem mađarskog pasoša. Mogli su to da traže i na nekim drugim mestima, ali im je Mađarska ipak privlačnija. Puno mi to znači“.

Distanca u dve ravni

Foto: Kiss Igor (lična arhiva)

Profesor filozofije u Gimnaziji u Starom Bečeju Igor Kiss na pitanje postoji li etnička distanca između Srba i Mađara odgovara potvrdno:

„Uvek je postojala distanca i uvek će i postojati. Razlozi su veoma jasni. Postoji jasna jezička razlika. Mađarski jezik uopšte ne liči na srpski. Postoji veoma jasna kulturna razlika, mada se u poslednje vreme kultura mađarske zajednice u Vojvodini sve više balkanizuje, ali ne u pozitivnom smislu. Dalje, postoji jedna jasna verska razlika, a tu su i istorijski sukobi dve nacije“.

On ističe da se ta distanca još više povećala dolaskom velikog broja izbeglica iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine od kojih se mnogi nisu mogli priviknuti na prisustvo „Drugog i Dragačijeg“. Ipak, iako je navodi u prošlom vremenu, on ističe i jednu dobru osobinu života Mađara s pripadnicima različitih nacija:

„U ovim predelima krajem XIX. i početkom XX. veka postojao je jedan građanski život gde su vodeći bili oni koji su bili zaslužni, bez obzira na nacionalnu pripadnost. Taj građanski stalež je govorio najmanje tri jezika: srpski, mađarski i nemački. Ali, to je upropašteno, između ostalog“.

Izvor: razvojnapvdvpsihologija.pbworks.com

Po Kissovom mišljenju uloga Mađarskog nacionalnog saveta, kada je reč o uticaju na međunacionalne odnose, samo je simbolična, jer, kako kaže, ovo telo, nema nikakvih ingerencija u vezi sa tim pitanjem. Kao što smatra da postoji distanca između Mađara i Srba, Kiss kaže i da postoji razlika unutar same mađarske zajednice između onih gde čine apsolutnu ili relativnu većinu i onih u enklavama ili u manjini, pomešanih s većinskim stanovništvom:

„Oni koji žive geografski na rubu, oni na žalost i u društvenom smislu žive na rubu. Društveno izolovana sredine vuče sa sobom mnoštvo poteškoća. Posle rascepa istorijskog DZVM-a 1994. god., SVM kao vodeća partija mađarske nacionalne zajednice, koja do danas uživa potpunu podršku, kako Budimpešte tako i Beograda, potpuno je zaboravila na te zajednice. Oni su više izloženi siromaštvu, asimilaciji, slabijoj školovanosti ili nepostojanju škola na maternjem jeziku. Rezultat svega toga je pad broja članova mađarske nacionalne zajednice“.

Konačno, i Kiss upozorava na još jednu pojavu koja je karakteristična ne samo za Mađare u Vojvodini nego i za celo društvo: odlazak velikog broja mladih u inostranstvo s namerom da se ovde više nikada ne vrate. Sretnu li se tamo, nije isključeno da će pripadnici različitih nacija postati bolji prijatelji nego što su bili komšije.

[clear]

Zlatko Romić (Magločistač)

Tekst “Etničke distance i međusobni odnosi Mađara u Vojvodini: Državno kanalisanje energije” nastao je u okviru projekta “Međuetnička distanca u uslovima društveno-ekonomske krize”, koji je realizovan uz podršku Pokrajinskog sekretarijata za kulturu i javno informisanje. Za sadržaj priloga odgovornost isključivo snosi Udruženje građana “Centar građanskih vrednosti” i redakcija portala “Magločistač”. Stavovi koji su u tekstu ne odražavaju nužno stavove Pokrajinskog sekretarijata za kulturu i javno informisanje.

[clear]