U Bačkoj Topoli na svakih 1.300 građana po jedna divlja deponija, a da može i drugačije – primer je Gornji Milanovac

Na površini od blizu 600 kvadratnih kilometara, opština Bačka Topola, prema podacima poslenjeg popisa, broji oko 26.500 stanovnika u svoja 23 naseljena mesta, od kojih gotovo da svako ima i svoju – divlju deponiju.

Naime, prema mapi divljih i starih deponija, koje su za potrebe Agencije za zaštitu životne sredine obeležila javna komunalna preduzeća, opština Bačka Topola ima čak 20 lokacija na kojima građani nelegalno odlažu otpad, kao i jednu deponiju kojom rukovodi Javno preduzeće “Komgrad”.

Prema toj mapi, u samom naselju Bačka Topola su tri nelegalna smetlišta, zatim po jedno imaju Zobnatica, Bački Sokolac, Bajša, Novo Orahovo, Pobeda, Gunaroš, Stara Moravica, Pačir, Mali Beograd, Karađorđevo, Tomislavci, Panonija, Njegoševo, Gornja Rogatica i Srednji Salaš, dok naselje Krivaja ima dve.

Iz ovog proizilazi podatak da na svakih 1.300 građana i 30 kilometara kvadratnih ove opštine – stoji po jedna divlja deponija.

Pravilnik o načinu vođenja i izgledu evidencije deponija i smetlišta na području jedinica lokalne samouprave predviđa da lokalne samouprave vode evidenciju deponija na svojoj teritoriji i da izveštaje dostavljaju Agenciji za zaštitu životne sredine.

Tako je prema izveštajima za 2022. godinu u Subotici i Bačkoj Topoli navodeno po pet divljih deponija, dok za opštinu Mali Iđoš stoji jedna. Iz Agencije razliku u broju deponija navedenih na mapi i onih u izveštajima obrazlažu variranjem broja lokacija iz godine u godinu – dok se jedne saniraju, druge se (ponovo) formiraju.

Poređenja radi, na teritoriji Subotice – čija je površina 1.008 kvadratnih kilometara, dok je broj stanovnika  oko 124 hiljade – nalazi se, prema mapi Agencije, ukupno 12 starih i divljih deponija. To znači da jedna deponija stoji naspram svakih 120 kvadratnih kilometara grada, odnosno na više od 10,3 hiljada stanovnika.

Istovremeno, 260 kilometara od Bačke Topole nalazi se jedna od teritorijalno najvećih opština u Srbiji – Gornji Milanovac, opština sa blizu 39 hiljada stanovnika, 62 sela i ukupnom površinom od 836 kvadratnih kilometara, koja od 2023. godine nema nijednu divlju deponiju.

Naime, uz podršku resornog ministarstva, donatora, preko projekata i angažovanjem lokalnih kapaciteta, na teritoriji ove opštine su za 17 godina sanirane 363 divlje deponije.

JP “Komgrad”: Uprkos organizovanom odvoženju smeća, građani neadekvatno odlažu otpad

Održavanje deponija u Bačkoj Topoli, koje podrazumeva sabijanje i uređenje samog ulaza na nesanitarnim deponijama obavlja – na osnovu ugovora sa Opštinom Bačka Topola – Javno preduzeće “Komgrad”, a za ovu godinu su predviđene lokacije u Staroj Moravici, Pačiru, Tomislavcima, Njegoševu, Pobedi, Gunarošu, Bačkom Sokolcu, Panoniji, Gornjoj Rogatici, Krivaji, Novom Orahovu i Bajši, što je 12 deponija.

“Poslove uređenja deponije u pisanoj formi zahtevaju mesne zajednice po ukazanoj potrebi. Za te vrste poslova je ugovoreno 8.250.000,00 sa PDV-om”, objašnjavaju u ovom bačkotopolskom javnom preduzeću.

Pored regionalne transfer stanice, u funkciji je i gradska deponija u Bačkoj Topoli, a u “Komgradu” navode da je namera Opštine da je uredi, dok će ovo preduzeće u skaldu sa novim zakonskim odredbama ograniči deponovanu količinu otpada i početi dodatno da je naplaćuje.

Iz Opštine, međutim, ne odgovaraju na pitanja Magločistača o trenutnom broju deponija, planovima i potencijalima za rešavanje problema divljih deponija na teritoriji Bačke Topole.

Uslugom sakupljanja neopasnog komunalnog otpada u 2023. godini bilo je pokriveno 9.394 korisnika u Bačkoj Topoli, od kojih su 8.955 fizička lica i 439 pravna lica. JP „Komgrad“ prazni i žute kontejnere za lagerovanje PVC optada, koji su postavljeni na više lokacija u Bačkoj Topoli, Staroj Moravici, Pačiru i Gunarošu, kao i plave kontejnere za odlaganje papira, dok je ispred “Komgrada” omogućeno i odlaganje staklenog otpada.

Kada je reč o selima, smeće se najpre odvozilo iz naselja Karađorđevo, Mali Beograd, Tomislavci i Gunaroš, a od 2023. godine je uslugom sakupljanja komunalnog otpada pokriveno još 9 naselja, odakle se smeće odvozi dvonedeljno po ceni od 600 dinara mesečno.

“Bez obzira što je utvrđen organizovan odvoz komunalnog otpada, građani neadekvatno odlažu otpad i time se stvaraju ilegalne deponije na teritoriji Opštine Bačka Topola”, kažu u JP “Komgrad”.

Gornji Milanovac bez divljih deponija

Opština Gornji Milanovac je pre 20 godina, uz pomoć donatorskih sredstava Vlade Kraljevine Norveške, izvršila sanaciju postojećeg smetlišta na planini Vujan i izgradila savremenu sanitarnu deponiju na oko 8 kilometara od grada. Konfiguracijom terena, telo deponije potpuno je zaklonjeno od okoline.

Projektom same sanitarne deponije „Vujan“, koji je izradio Institut „Mihajlo Pupin“, predviđena je njena ukupna zapremina od 539.000 metara kubnih, što, kako se očekuje, treba da zadovolji potrebe opštine i u narednom periodu, dok se u cilju produžavanja veka eksploatacije deponije vrši i svakodnevno sabijanje otpada.

“Radi zadovoljenja potreba građana i privrede, 2016. godine se pristupilo proširenju tela deponije, za šta je izdvojeno 10 miliona dinara, kada je i asfaltirana pristupna saobraćajnica ka deponiji, za šta je iz budžeta Opštine izdvojeno dodatnih 2,5 miliona dinara”, navode u pisanom odgovoru iz Opštine Gornji Milanovac za Magločistač.

Deponija je proširena i 2020. godine, za šta je usmereno još 2,8 miliona dinara, a 2017. godine i 820 hiljada dinara za biološka sredstva za tretman smeća na samoj deponiji.

Pored toga, vrši se i primarna selekcija otpada u gradu i prigradskim naseljima tako što se odvojeno sakupljaju tri komponente otpada: komunalni otpad, koji se odvozi na deponiju, dok otpadni papir i PET ambalaža idu na recikliranje i predaju se ovlašćenim operaterima.

“Od početka 2024. godine odvojeno se prikuplja i otpadna staklena ambalaža, a novim Planom upravljanja otpadom smo predvideli da se u narednim godinama dodaju i metal i tekstil, i da se biorazgradivi otpad više ne odlaže na sanitarnu deponiju, već da se kompostira. Zbog same zapremine ovih komponenti, smanjuje se količina smeća na deponiji i direktno se produžava njen vek trajanja”, objašnjavaju u Opštini Gornji Milanovac.

Zahvaljujući donaciji Kraljevine Norveške, ova opština je obezbedila transportna vozila, kao i 7.218 kantri i kontejnera za odlaganje smeća postavljenih u samom gradu i za 441 domaćinstvo iz prigradskih sredina.

Besplatna usluga žiteljima sela jer je pravilno deponovanje tri puta jeftinije

Opština Gornji Milanovac od 2016. godine kontinuirano, sama i u saradnji sa Ministarstvom zaštite životne sredine, nastavlja da nabavlja i postavlja nove posude na svom ruralnom području, pa je postavljeno još 300 posuda, te je korisnicima danas na raspolaganju 450 različitih kanti i kontejnera lociranih tako da budu što pristupačnije korisnicima, ali i vozilima lokalnog JKP “Gornji Milanovac”.

Ova usluga za sve korisnike u selima opštine je potpuno besplatna i finansira se iz sredstava Budžetskog fonda za zaštitu životne sredine opštine Gornji Milanovac.

“Od 2016. godine je za ove namene komunalnom preduzeću isplaćeno 117.486.442,00 dinara, a samo u 2022. i 2023. godini po 26 miliona za odveženih i deponovanih 45.000 m³ otpada. Nažalost, uočljiv je trend i krađe i namernog uništavanja, kao i same dotrajalosti posuda, te je 25 posuda manje na terenu”, objašnjavaju u Opštini Gornji Milanovac.

Tako su i ove godine iz opštinskog budžeta planirana dva miliona dinara za dalju nabavku tipskih kontejnera, sa ciljem sprečavanja stvaranja divljih deponija jer, kako smatraju u ovoj opštini, „iskustvo jasno pokazuje da je odlaganje 1 m³ otpada, pravilno deponovanog u posude, 3,07 puta jeftinije od čišćenja i odlaganja 1 m³ otpada, nelegalno rasutog u prirodu“.

Svi za jednog – jedan za sve!

Uz opremanje i postavljanje posuda na celoj teritoriji opštine, redovo pražnjenje jednom nedeljno, te pravlno odlaganje smeća na sanitarnu deponiju „Vujan“, od 2006. godine se vrši stalno evidentiranje, čišćenje i saniranje divljih deponija kako na gradskom, tako i na seoskom području.

Opština Gornji Milaovac ima četiri planska dokumenta, u čijoj su izradi učestvovala stručna lica Opštinske uprave, Kancelarije za zaštitu životne sredine, JKP „Gornji Milanovac“, udruženja građana, Centra za procesno inženjerstvo iz Beograda, Geografskog fakulteta iz Beograda i „Tekon–tehnokolsanting“ d.o.o. Beograd.

“Krajnje profesionalno, po donošenju Nacionalne strategije upravljanja otpadom, je na osnovu podataka Kancelarije i JKP-a izrađen važeći Plan upravljanja otpadom, a nosilac svih poslova je Ekološka kancelarija opštine”, navode u Opštini Gornji Milanovac, objašnjavajući da je kancelarija osnovana u okviru Opštinske uprave kao njihov zajednički projekat sa norveškom Komunom Vefsen.

Pored podataka radnika Kancelarije, korišćeni su i izveštaji dobijani od Odeljenja za inspekcijske poslove, JKP-a, Udruženja lovaca, ribolovaca i planinara, Saveta seoskih mesnih zajednica, ali i samih građana.

Kako objašnjavaju, uredno vode i Katastar divljih deponija, u kojem je precizno, jasno i dokumentovano obrađena svaka lokacija, a ta evidencija je, kako tvrde, uvek isticana od strane nadležnog Ministarstva kao jedan od najsveobuhvatnijih dokumenata, gde je i foto i video-zapisima konstatovano stanje pre i posle sanacije.

Zagađivač plaća!

Od 2006. do kraja 2023. godine na teritoriji opštine Gornji Milanovac sanirane su 363 divlje deponije u gradu i svim selima, a pojedine i više puta. Sanaciju je po sklopljenim ugovorima vršilo JKP „Gornji Milanovac“ jer, kako objašnjavaju, poseduje sve kapacitete.

Za ove namene uloženo je 193.000 evra, od strane Opštine, kao i 44.180 evra iz budžeta nadležnog ministarstva, što ukupno iznosi 237.180 evra.

Od 2016. godine kada je Ekološka kancelarija postala samostalna jedinica opštinske uprave, kao Kancelarija za zaštitu životne sredine, iz prirode je uklonjeno 4.384 m³ otpada i rekultivisane su 154 lokacije sredstvima u iznosu od preko 14 miliona dinara. Do kraja 2022. Godine, kroz zajednički projekat Opštine i Ministarstva sanirano je i preostalih 40 evidentiranih divljih deponija.

Takođe, od 2016. godine se na saniranim lokacijama divljih deponija postavljaju edukativne table o zabrani nelegalnog deponovanja otpada uz jasno upozorenje o kontroli i procesuiranju eventualnih zagađivača, u skladu sa propisima, a po jednom od osnovnih ekoloških načela – zagađivač plaća.

“Nažalost, i pored objektivne mogućnosti za deponovanje otpada u namenske posude postavljene u blizini domaćinstava, pojedini nesavesni građani i dalje svoj otpad odlažu u prirodu, tako da i posle uklonjanja svih registrovanih deponija, nalazimo po neku novu lokaciju na kojima su stvorene manje divlje deponije, zbog čega su i ove 2024. godine planirana sredstva za ove namene”, ističu u Gornjem Milanovcu.

Zbog toga su kroz zajednički projekat Opštine i Ministarstva nabavljene četiri kamere i jedan dron radi kontrole stanja na terenu, a oprema je predata u nadležnost i postupanje Odeljenju za inspekcijske poslove.

“Sanacija, čišćenje i rekultivacija divljih deponija, koje se i rade pre svega po zahtevima građana, uz konstantno zanavljanje novih posuda, uvek nailaze na odobravanje kod građana, medija i institucija. Ogromna većina savesnih građana uvek ima jedan zahtev: oštro i beskompromisno kažnjavanje zagađivača, uz korišćenje navedenih tehničkih uređaja i ljudskih resursa inspekcijskih organa”, objašnjavaju u Opštini Gornji Milanovac.

U cilju pravilnog postupanja sa uginulim životinjama, Kancelarija se bavi i poslovima zoohigijene, koji su za korisnike potpuno besplatni, i finansiraju se iz sredstava budžeta opštine. Uginule životinje se preuzimaju od vlasnika i preko ovlašćenog operatera predaju na dalji tretman.

Kako bi građani bili aktivno uključeni u rešavanje problema sa smećem, bazična uloga Ekološke kancelarije u Gornjem Milanovcu od osnivanja do danas je – edukacija.

“Svake godine edukacija se vrši među kompletnim stanovništvom, ali naravno sa naglaskomna decu i omladinu, sa ciljem da i oni budu promoteri zdrave životne sredine i pravilnog odnosa prema prirodi. Rad Kancelarije je, uz apsolutnu podršku rukovodstva Opštine u određivanju i ostvarenju ciljeva, doveo do toga da, kao nekada, Gornji Milanovac i sada i u budućnosti bude ‘Beli labud u zelenom jezeru Šumadije’“, ističu u Opštini Gornji Milanovac.

Prema podacima dostavljenim Agenciji za zaštitu životne sredine, u 2022. godini su 1.072 prijavljene divlje deponije čišćene 3.900 puta. Istovremeno, od svih divljih deponija, njih 1.617 uopšte nije čišćeno u toku 2022. godine. Na 2.354 čišćene lokacije se vratilo nelegalno deponovanje, što ukazuje na potrebu izmene načina upravljanja otpadom u lokalnim samoupravama.

This publication was produced with the support of #SustainMedia Programme, co-funded by the European Union and the German Federal Ministry of Economic Coop-eration and Development. Its contents are the sole responsibility of Magločistač and do not necessarily reflect the views of the EU or the Federal Ministry of Economic Cooperation and Development.