U Bačkoj Topoli mapirano 150 arheoloških lokaliteta iz različitih perioda, među kojima je i bronzano doba

Nakon Ade, Kanjiže, Sente i Malog Iđoša, u okviru projekta “Arheološka mapa severa Bačke”, na red su došla i naučna istraživanja o ostacima nekadašnjeg načina života i na teritoriji opštine Bačka Topola. Tako je u dve veće kampanje sprovedene u jesen 2021. i tokom prošle godine mapirano preko 140 arheoloških lokaliteta, a kako projekat još nije završen, očekivanja su da će taj broj biti i veći.

Projekat je započet još 2017. godine kao rezultat ideje da se, po uzoru na sličan u Banatu, sistematizuju arheološki lokaliteti u Bačkoj, a sastoji se iz više faza koje se odvijaju u etapama tokom nekoliko godina.

Sredstva za istraživanja u Bačkoj Topoli Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture iz Subotice je dobio 2022. godine na konkursu Ministarstva kulture, a projekat je podržala i Opština Bačka Topola prošle i pretprošle sa po 200 hiljada dinara.

“Površinsku prospekciju smo započeli sa juga opštine, odnosno na teritorji Bajše i Panonije, kada je mapirano 90 lokaliteta. Krajem prošle godine smo za oko mesec dana pronašli još oko 50 lokaliteta u delu same Bačke Topole, kao i u severnom delu sa naseljima Zobnatica, Karađorđevo, Tomislavci, Bački Sokolac, Stara Moravica, Pačir i Krivaja”, kaže za Magločistač rukovodilac projekta iz Međopštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Subotica, Neda Mirković Marić.

Prema njenoj oceni, dosadašnji rezultati su izutetno dobri, a uočeno je mnogo lokaliteta iz različitih perioda.

“Pošto do same obrade još nismo stigli, na osnovu terenskog pregleda se čini da ima dosta nalazišta iz vremena antike, odnosno iz sarmatskog perioda, iz srednjevekovnog perioda, ali ima isto tako i nalazišta iz vremena praistorije i bronzanog doba. Iza Zobnatičke ergele, na primer, na spustu prema reci smo našli jedno nalazište iz bronzanog doba”, kaže Mirković-Marić.

Za nastavak istraživanja, kako ona najavljuje, Zavod će konkurisati ponovo kod resornog ministartva kako bi radovi na mapi severa Bačke, i u samoj Bačkoj Topoli bili nastavljeni:

“Očekujemo da će ministartvo i ove godine podržati projekat, kojim ćemo istražiti još taj preostali istočni deo opštine Bačka Topola – Njegoševo, Svetićevo, Novo Orahovo, Mićunovo, Pobedu”.

Korist od projekta višestruka kako za nauku, tako i za opšte dobro

Prema rečima arheološkinje Nede Mirković Marić, projekat “Arheološka mapa severa Bačke” je višestruko koristan za samu arheologiju, ali i za opšte dobro:

“Ideja projekta je da se napravi arheološka mapa sevrne Bačke koja će uključiti Suboticu, Kanjižu, Sentu, Adu, Bačku Toplu i Mali Iđoš. Takva karta će Zavodu značajno olakšati posao jer, ako nam se traže uslovi za izgradnu nekog objekta, a ako je vreme vegetacije, mi ćemo moći na osnovu mape da znamo da li na određenoj lokaciji ima nekih nalaza”.

Pored toga, dodaje Mirković Marić, mapa će koristiti i za prostorne planove opštine i za izradu planske dokumentacije, kada u startu postoji informacija ima li arheologije na nekoj lokaciji gde se planira gradnja, što umanjuje troškove izvođača radova.

“Sa aspekta zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa, mi vidimo stanje lokaliteta, radimo na utvrđivanju lokaliteta i podizanju stepena njihove zaštite. Sem toga, dobijamo veoma korisne naučne podatke o tome kako su ljudi živeli, u odnosu na šta su se naseljavali, koji je bio nivo vode, a to možemo da saznamo tako što su lokaliteti iz određenog perioda na određenim visinama”, objašnjava arheološkinja Neda Mirković Marić.

I na kraju, dodaje, na ovaj način se aktivno radi na popularizaciji arheologije, a jedan od zadataka zavoda za zaštitu spomenika kulture jeste upravo da lokalnoj zajednici približe kulturno nasleđe i pobudi potrebu za zajedničkom brigom o njemu.

Mapa lokaliteta biće predata opštini i ući će u sva buduća planska dokumenta, a svaka buduća gradnja na prostoru na kome ima arheologije biće uslovljena arheološkim istraživanjima, najavljuje naša sagovornica:

“Po Zakonu o kulturnom nasleđu, koji važi od pre neki dan, prethodna zaštita arheološkog lokaliteta je trajna. Dakle, dokle god mi ne istražimo lokalitet do kraja, bilo kakva gradnja na tom mestu je zabranjena”.

Opština će takođe dobiti i arheološku kartu, arheološku publikaciju, zatim popularnu publikaciju kraja, izložbu, kao i arheološke radionice u lokalnim obrazovnim ustanovama.

Na koji način se mapiraju arheološka nalazišta

Metodologija arheoloških istraživanja odvija se u nekolio faza.

Prva faza projekta predviđa utvrđivanje preliminarne slike lokaliteta da bi se potom u kartu dodavali i naknadno pronađeni lokaliteti.

Priprema za ovakva terenska istraživanja uključuje najpre digitalizaciju topografskih, pedoloških i geoloških karata. Gledaju se i istražuju stare karte prvog, drugog i trećeg kartografskog premera, stare aerofotografije, kao i satelitski snimci na kojima mogu da se vide stari vodotokovi.

“S obzirom na to da bi detaljno istraživanje jedne opštine zahtevalo deceniju, odlučili smo da se fokusiramo samo na postojeće i nekadašnje vodotokove jer znamo da su mesta koja su pogodna za život uvek bila u blizini vode i plodnog zemljišta. Pored toga, nastanjivanje je geološki i pedološki kroz istoriju zahtevalo čvrsta područja”, kaže Neda Mirković Marić.

Druga faza projekta je bilo istraživanje stare dostupne dokumentacije iz zavoda, lokalnih muzeja i postojeća rekognosiranja.

Za Bačku Topolu ih je radio Laslo Sekereš 70-tih godina prošlog veka, koji je ubeležio dvadesetak lokaliteta. Pored toga, današnjim arheolozima su na raspolaganju i programi i aplikacije savremene tehnologije koji im olakšavaju posao na terenu.

Potom, sledi izlazak na teren:

“Poenta je da fizički prolazimo po obalama postojećih i nekadašnjih vodotokova i da zatim beležimo postojanje pronađenog arheološkog materijala koji čine ostaci grnčarije, životinjskih kostiju, građevinskog materijala, nekad je to opeka, nekad ljudske kosti. Na taj način možemo da detektujemo naselja, groblja i crkve”, objašnjava naša sagovrnica.

Potom se uz pomoć GPS-a mapiraju granice na osnovu pronađenih tačaka lokaliteta, čijim spajanjem se dobija jedna zona arheološkog nalazišta.

Za arheologe je bitno, objašnjava Mirković Marić, da su njive poorane i čiste, te se zato istražuje u proleće i jesen, a ne leti kada vegetacija onemogućava pregled.