Koliko jedna lokalna samouprava može da učini u borbi protiv neuništive ambrozije: Sama – gotovo ništa

Ambrozija, jedan od glavnih uzročnika sezonskih alergija, u Evropu je uneta sredinom XIX veka sa semenskom detelinom. Prema podacima Agencije za zaštitu životne sredine Republike Srbije, u jugoistočnoj Evropi je ovu vrstu prvi put evidentirao mađarski botaničar Javorka 1908. godine u okolini Oršave, u rumunskom Podunavlju, odakle je, kako se smatra, dospela u Srbiju. Prvi podatak o ambroziji u našoj zemlji zabeležen je 1953.godine, u okolini Novog Sada. Smatra se da je u ove krajeve dospela brodovima koji su saobraćali Dunavom, odakle se Ambrosia artemisiifolia širila vrlo agresivno po celoj Vojvodini, a potom i južno.

Zbog tegoba koje ovaj korov izaziva kod sve brojnije populacije, ali i zbog šteta u poljoprivredi, Vlada Srbije je 2006. donela Uredbu o merama za suzbijanje i uništavanje korovske biljke ambrozija, dok pojedini gradovi imaju i usvojene višegodišnje strategije kojima se bore protiv nje, a za koje na godišnjem nivou izdvajaju i po nekoliko desetina miliona dinara.

Pristup u suzbijanju ambrozije nije svuda isti ni prema Uredbi, i dok je na obradivim površinama cilj da se populacija ove korovske vrste dovede ispod praga štetnosti za usev, u naseljenim mestima se teži suzbijanju ambrozije pre cvetanja kako bi se sprečila produkcija polena i time umanjili problemi sa alergijskim reakcijama kod ljudi. Ujedno, na ovaj način se sprečava i formiranje semena, odnosno širenje te biljne vrste.

Grad Kragujevac kroz programe sistemski rešava problem

U pogledu sveobuhvatnosti mera koje primenjuje kada je u pitanju borba sa ambrozijom, ističe se Grad Kragujevac, gde za Magločistač kažu da je situacija drugačija otkad se problem rešava sistemski kroz programe.

Najpre se uništavanje ove biljke sprovodilo kroz zajednički projekat sa Institutom za javno zdravlje Kragujevca, ističe dr Gordana Damnjanović, članica Komisije za socijalnu politiku, zdravstvo i obrazovanje Privremenog organa Grada Kragujevca.

“U saradnji sa predstavnicima saveta mesnih zajednica i stručnjacima, stanovništvo Kragujevca je prisustvovalo i edukaciji o problemima koje ambrozija izaziva i njenom alergenom dejstu, kroz organizovanje tribina i gostovanja na lokalnim medijima”, objašnjava dr Damnjanović.

Ona navodi da je za ove namene Grad Kragujevac štampao i 50 hiljada brošura za sva domaćinstva, što je doprinelo aktivnom učešću građana koji su i inspekciji češće prijavljivali lokacije pod ambrozijom.

Nakon edukacije, u Kragujevcu se prešlo i na usvajanje godišnjih programa na nivou Grada u partnerstvu sa Institutom koji izrađuje aeropalinološke izveštaje, i JKP „Šumadija“ koji planski mehanički uništava i suzbija ambroziju, za šta poseduje i ljudstvo i mehanizaciju.

Prema podacima ove lokalne samouprave, kako se povećavala tretirana površina, uvećavali su i budžetska izdvajanja, pa se tako od prvobitnih 450.000 kvadratnih metara stiglo do 800.000, a sa početnih 3,5 miliona dinara, prošle godine je za suzbijanje ambrozije bilo usmereno 9 miliona dinara.

Bačkotopolsko JP “Komgrad” sa Opštinom sklapa godišnji ugovor o održavanju čistoće na površinama javne namene i održavanju javnih zelenih površina na teritoriji grada. Predmet tog ugovora su – pored sakupljanja lišća i čišćenja javnih površina – i košenje, grabljanje i tarupiranje trave. Kosi se od aprila do oktobra u gradu i na javnim zelenim površinama minimum deset puta godišnje, kao i barem četiri puta u godini uz lokalne puteve. Prošle godine je na ovaj način održavano oko 25.000 kvadrata javne površine, a za ovu godinu ukupni planirani prihodi iz opštinskog budžeta za tu namenu iznose 15,5 miliona dinara. Operativnim programom poslovanja za ovu godinu predviđeno je da 10 kosaca bude angažovano putem projekta javnih radova.

Kako kaže dr Gordana Damjanović, postoji problem u prigrađu, na privatnim površinama i na zaparloženim njivama, pa se zbog toga stalno apeluje na građane da prijave površine obrasle ambrozijom. Na osnovu odluke o komunalnom redu, za fizičko lice su predviđene kazne od 5.000 dinara, za odgovorna lica u pravnom licu 10.000, a za pravno lice 20.000 dinara. Ova odluka se provodi u delo po prijavi.

“U prethodnoj godini nismo imali nijednu prijavu za nesavesne vlasnike takvih parcela, a imali smo apele od strane predstavnika mesnih zajednica i po tom osnovu nije bilo kažnjavanja, već se izlazilo na teren i uništavala se biljka”, objašnjava dr Damnjanović.

Prema rečima stanovnika pojedinih naselja bačkotopolske opštine, problem u smislu održavanja površina bez ambrozije je uočen na seoskim pašnjacima u javnoj svojini i onima koji su godinama u postupku restitucije, ili su pak pod zakupom ali se ne kose bar dvaput godišnje.

Kako kažu žitelji Bačkog Sokolca, jedan njihov pašnjak od oko 5 hektara godinama nije bio košen, a u njemu se ambrozija tako nesmetano razmnožavala, dok tome samoinicijativno nije odlučio da stane na put jedan meštanin. Slično je i sa većinom drugih javnih površina u selu – kosi onaj kome zasmeta.

Situacija je po pitanju broja naplaćenih kazni ista i u Bačkoj Topoli, s to razlikom da se u ovoj opštini ne navodi mogućnost košenja po prijavi građana.

Komunalni inspektor u Odeljenju za inspekcijske poslove Opštine Bačka Topola, Slobodan Vučković, za Magločistač odgovara da kontrolu na javnim površinama sprovodi opštinska komunalna inspekcija, dok su za poljoprivredno zemljište zadužene opštinska poljočuvarska služba i republička poljoprivredna inspekcija.

“U poslednjih pet godina nije zabeležena nijedna prijava za neuništavanje ambrozije, a prema dostupnim podacima, tokom navedenog perioda nije bilo ni naplaćenih kazni”, navodi inspektor Vučković.

Istovremeno, upitani za planske akcije, mere i dokumente koje ova lokalna samouprava primenjuje u borbi protiv ambrozije, iz Opštine Bačka Topola odgovaraju da nemaju informacije o tome.

Struka: Mere koje propisuje Uredba nisu dovoljne

Prema mišljenju stručnjaka, pored preventivnih i direktnih mera koje se uobičajeno primenjuju za suzbijanje korova, za dugoročno rešavanje problema sa ambrozijom preporučuju se i različite administrativne mere, kao što su: prepoznavanje problema širenja ambrozije u svim opštinama i drugim institucijama koje bi u okviru svojih nadležnosti mogle doprineti rešavanju ovog problema, kao i hitno pokretanje akcija za suzbijanje ambrozije na teritorijama na kojima je prisutna u velikoj brojnosti.

Uz to, potrebno je i donošenje odluka o uređenju i održavanju poljoprivrednog zemljišta i ruderalnih površina, zatim edukacija stanovništva, komunalnih, poljoprivrednih i sanitarnih inspektora, potom angažovanje sredstava javnog informisanja i popularizacija ove teme, te sistematsko praćenje koncentracije polena i mapiranje biljaka.

Upravo su najveći broj ovih mera primenili i u Kragujevcu, shvatajući potentnost i teško uništavanje ovog korova. Međutim, kako ističu – ne mogu sami.

“Nije dovoljno da jedna jedinica lokalne samouprave tretira svoje javne površine, jer se putem vetra polen prenosi i iz susednih opština. Zato je potreban sistemski odgovor čitave javnosti, zajednice i zemlje i svuda treba postupati na ovakav način kako bi se ambrozija smanjila, jer gotovo da je ova biljka neuništiva”, ocenjuje dr Gordana Damnjanović iz Kragujevca.

Ono što nedostaje, dodaje, jeste odgovor na pitanje da li su mere koje primenjuju donele boljitak alergičnoj populaciji Kragujevčana:

“Kada je reč o praćenju alergijskih manifestacija, koje sprovodi Dom zdravlja Kragujevac – nema značajnog signifikantnog uočavanja promena u broju unazad nekoliko godina. Konstanta je negde oko 10 procenata od ukupnog broja stanovništva, s tim da se istraživanja ne rade posebno za ambroziju”.

Zavod za javno zdravlje Subotica: Analiza uticaja na smanjenje koncentracije polena zahteva multidisciplinarni pristup

U Zavodu za javno zdravlje Subotica kažu da analiza uticaja na smanjenje koncentracije polena ambrozije podrazumeva multidisciplinarni pregled podataka: analizu meteoroloških podataka, kao i aktivnosti službi odgovornih za suzbijanje ovog korova.

“Zadržavanje polena i njegovo kretanje su pored svojstava vrste ambrozije u direktnoj korelaciji sa meteorološkim prilikama i direktnim i indirektnim dejstvom čoveka. Produkcija i disperzija polena ambrozije su klimatski uslovljeni i iz godine u godinu zavise od predsezonskih vremenskih prilika i uslova koji preovladavaju za vreme cvetanja”, objašnjava biološkinja Tatjana Škorić iz Zavoda za javno zdravlje Subotica.

Kako dodaje, evidentno je i da klimatske promene utiču na produkciju i promene u produkciji polena ambrozije, te je 2023. godine njeno cvetanje završeno sa značajno nižom emisijom polena usled višednevnih visokih temperatura i suše.

Prema rečima biologičarke Škorić, na stanje polena utiče i aerozagađenje, a razlikuju se i početak i dužina cvetanja u urbanim u poređenju sa ruralnim sredinaima iste oblasti izveštavanja, dok modifikacija lokalne flore može izazvati promene karakteristika glavne sezone, utičući na kvalitet polena i prolongiranje sezone.

U okviru Državne mreže za monitoring, širom Srbije se na 26 mernih mesta prati koncentracija alergenog polena u vazduhu, a merači najbliži Bačkoj Topoli se nalaze u Vrbasu, kao i na zgradi Zavoda za javno zdravlje Subotica, odakle objašnjavaju da jedan uređaj reprezentuje teritoriju do 30 do 50 kilometara u prečniku, odnosno najviše 25 kilometara u poluprečniku, što znači da njihova merenja nisu reprezentativna i za ovu opštinu, koja je udaljena oko 30 kilometara.

Dok koncentracije 20-30 polenovih zrna u metru kubnom vazduha mogu da dovedu do alergijskih simptoma kod izrazito osetljivih osoba, monitoring u Subotici pokazuje da je broj dana sa koncentracijama polena ambrozije na visokom nivou, odnosno iznad 100 zrna, u 2023. godini bio veći u odnosu na prosečne vrednosti, što je doprinelo i da ukupna suma polena u prošloj sezoni bude veća.

“Zahvaljujući jakom uticaju severozapadnih i severnih vetrova, koncentraciji polena ambrozije u vazduhu kod nas značajano doprinosi i polen koji dolazi iz ukrajinskog i ruskog regiona. Atmosferski transport polena sa ovih predela utiče na koncentracije merene u Evropi i zapadnoj Aziji”, navodi Škorić.

Redovan monitoring i preporuke građanima

Posle Beograda, Kragujevac je drugi grad u Srbiji koji vrši monitoring koncentracije polena ambrozije u vazduhu.

“U okviru biološkog zagađenja merimo i koncentraciju 24 biljke koje izazivaju alergijske reakcije kod osetljive populacije, među kojima je i ambrozija. Sezona cvetanja korova, gde dominira ambrozija sa najvećim alergenim potencijalom, prati se od druge polovine jula do novembra i posebna pažnja se posvećuje njenom monitoringu”, objašnjava dr Nebojša Ranković, v.d. direktor Instituta za javno zdravlje Kragujevac.

Kako kaže, monitoring se prati aparatom za uzorkovanje polena tako što na reprezentativnom mestu on usisava sav polen iz vazduha u traku koja se menja jednom nedeljno. Zatim se ta traka podeli na broj dana u nedelji, nakon čega sledi mikroskopska identifikacija i prebrojavanje poklena za svaki dan.

“Rezultate dostavljamo Gradskoj upravi, a oni se objavljuju i na njihovom sajtu, gde ljudi prate stanje. Takođe, rezultate šaljemo i Agenciji za zaštitu životne sredine, tako što se popunjavaju izveštaji za svaku nedelju i shodno trenutnom prisustvu polena u vazduhu i vremenskoj prognozi, daje se prognoza za polen za svaka tri dana u napred”, objašnjava dr Ranković.

Na osnovu monitoringa, Zavod osetljivoj populaciji pruža i savete i preporuke u vezi sa kretanjem u prirodi u toku dana, i kako zaključuje dr Ranković, sveobuhvatne mere koje primenjuje Kragujevac doprinele su da se tegobe na ambroziju alergičnih ljudi drže pod kontrolom:

“Pre 20 godina nismo imali registrovan broj ljudi koji pate od te alergene simptologije. Ne zato što toga tada nije bilo, nego što se sada daje sve više pažnje lečenju i preventivi. Sada makar izveštavanjem i merama koje je zakon predvideo – posebno na taj način što smo mi vršili i edukaciju stanovništva – mislim da se širenje alergenog potencijala polena smanjuje”, smatra dr Ranković.

This publication was produced with the support of #SustainMedia Programme, co-funded by the European Union and the German Federal Ministry of Economic Coop-eration and Development. Its contents are the sole responsibility of Magločistač and do not necessarily reflect the views of the EU or the Federal Ministry of Economic Cooperation and Development.