Bačka Topola bez evidencije korisnika podzemnih voda, aktivisti zabrinuti zbog neodgovornog upravljanja: Da li počinje bitka za vodu?

Godinama unazad, na globalnom nivou se čuju apeli kako je neophodno odgovorno i racionalno koristiti vodu za piće. Čini se, međutim, da tek izrazito sušne godine, kao što je bila 2022, izazovu zabrinutost javnosti, pokrećući temu neodgovornog upravljanja vodnim resursima. Tako se i u Bačkoj Topoli – nakon nezapamćeno niskog vodostaja u Bačkotopolskom jezeru i presušivanja nekoliko arteških česmi – kod građana i ekoloških aktivista javilo pitanje: koliko nam je još vode preostalo?

“Pored problema sa nivoom voda u jezerima, presušivanje arteške česme kod ‘Topolatransa’ je alarm koji nas je obavestio da je potrebna hitna reakcija. To je mišljenje ljudi iz struke. Procena je da je uzrok nesavesna potrošnja voda. Kako niko ne bi bio ugrožen, smatramo da je potrebno hitno delovati”, naveli su 11. avgusta aktivisti Udruženja “Zeleno zvonce” u dopisu upućenom predsedniku Opštine Bačka Topola, Adrianu Satmariju, obraćajući mu se za pomoć, a on im je odgovorio 4. septembra.

Da je potrebno hitno nešto preduzeti, smatra i Ildiko Menđan Pletikosić, aktivistkinja ekološkog Pokreta za sadašnjost i budućnost iz Bajše:

“Bilo bi bitno, ali hitno evidentirati sve bušene bunare opštine, dubinu vodonosnog sloja, kapacitet i eksploataciju bunara. Poljoprivredna dobra buše duboke bunare zbog većeg kapaciteta za intenzivno zalivanje pošto je kapacitet snabdevanja vodom manji kod plićih bunara. Time remetimo pijaću vodu kao opšte dobro”.

Zamenik predsednika Ekološkog društva “Arkus” iz Bačke Topole, Čongor Mikloš, napominje, pak, da ekolozi i stručnjaci godinama upozoravaju da se približavamo sušnom dobu tokom kog će tek povremeno biti vlažnih godina, te da je stoga neophodno preduzeti hitne mere kako bismo očuvali preostale vodne resusrse.

“Vodoprivreda mora da menja svoje sisteme, a mora da se promeni i tehnologija poljoprivredne proizvodnje od koje neupitno isto živimo. Voda mora da se zadrži na nekin način – da li akumulacijama, kanalima ili nekim drugim sistemima”, naglašava predstavnik “Arkusa”.

Salašari kopaju nove bunare jer su stari presušili

Da se stanje sa vodnim resursima iz godine u godinu pogoršava, svedoči slučaj porodice Varo Petera koja živi na salašu u okolini Bačke Topole. Oni u poslednje tri godine biju svoju bitku za tečnost koja život znači, a kako bi došli do vode iz svog bunara, trenutno moraju da imaju čak tri pumpe od kojih jedna uvek stoji u rezervi.

“Do pre dve godine nije bilo problema sa vodom, a onda smo počeli da osećamo svaki početak navodnjavanja jer se za zalivanje koristi voda koju pijemo. Kako ‘Doža’ i ‘Pobeda’ počnu da zalivaju useve, tako mi ovde više nemamo vode”, priča Peter za Magločistač.

Upravo zbog toga su, dodaje, pre dve godine morali da prodube bunar iskopan 1985. godine kako bi obezbedili vodu za svoje domaćinstvo, i sada je imaju na dubini od 81 metar, ali ona više nije ispravna za piće, te pijaću vodu donose sa eko-česme iz Bačke Topole.

Peter naglašava da je ova godina bila najgora, te da je morao od prijatelja da pozajmi cisternu kako bi vodu za potrebe svog domaćinstva dovozio iz zadruge u susednom selu Njegoševo, a slično je i sa stanovnicima drugih obližnjih salaša, kaže.

“Sada su u komšiluku bušili četiri nova bunara. Imali su stare bunare iz kojih je voda nestala, pa su sad zato bušili nove. Znam da je jedan od njih vodu našao na dubini od 100 metara“, navodi Peter za Magločistač.

Lokalna samouprava nema evidenciju bunara

Shodno Zakonu o rudarstvu i geološkim istraživanjima, fizičko lice koje želi da koristi podzemne vode i petrogeotermalne resurse za potrebe vodosnabdevanja ili snabdevanja toplotnom energijom porodičnog domaćinstva, dužno je da podnese odgovarajuću prijavu i priloži propisanu dokumentaciju jedinici lokalne samouprave na čijoj se teritoriji izvodi bušenje.

Magločistač se lokalnoj samoupravi Bačke Topole obratio pitanjem koliko je trenutno registrovanih bunara na teritoriji opštine Bačka Topola i koja je njihova dubina i namena, i dobili smo odgovor da prijavljenih bunara nema:

“Uvidom u službenu evidenciju nadležnog organa, utvrđeno je da fizička lica, od dana stupanja predmetnog Zakona na snagu, nisu podnosila prijave ovom organu”.

Da li je obavezno prijaviti bunar u svom dvorištu?

Složene i za prosečnog građanina nerazumljive zakonske odredbe, kako objašnjavaju stručna lica za Magločistač, znače da je svako pravno i fizičko lice koje buši bunar za bilo koju namenu i bilo koje dubine dužno to da prijavi nadležnoj instituciji, a ta institucija je, pak, dužna da vodi katastar tj. evidenciju prijava za korišćenje vodnog resursa na teritoriji za koju je zadužena.

Pokrajinska geološka inspekcija kao nadležna institucija unazad nekoliko godina ima, međutim, samo dva inspektora za teritoriju čitave Vojvodine, dok jedinice lokalne samouprave nemaju geologe tj. stručna lica koja bi evidentirala bunare fizičkih lica.

U vojvođanskim opštinama otud mahom nema ni evidencije bunara u vlasništvu fizičkih lica.

Osim što zakon jedinici lokalne samouprave nalaže kontrolu i praćenje korišćenja podzemnih voda, predviđa i da ona vodi katastar i evidenciju prijava za korišćenje resursa na svojoj teritoriji i trajno čuva izveštaje, te da Pokrajinskom sekterarijatu za energetiku, građevinarstvo i saobraćaj dostavi izveštaj o podnetim prijavama i izvršenoj kontroli za prethodnu godinu.

Kako Bačka Topola nije izvršila ovu svoju poverenu obavezu, u avgustu ove godine je opomenuta od strane resornog sektetarijata, iz kojeg saznajemo da ni nakon izrečene opomene nije postupila po zakonu.

“Opština Bačka Topola nije ispunila svoje obaveze u propisanom roku od 15 dana nakon opomene. U vezi sankcija zbog neispunjenja, potrebno je da se obratite Ministarstvu energetike i rudarstva”, navodi se između ostalog u pisanom odgovoru Magločistaču.

Pitanje smo i uputili nadležnom ministartvu, međutim, u njihovom odogovoru smo ponovo vraćeni na sekretarijat, iz kojeg konačan odgovor o izrečenoj sankciji Opštini Bačka Topola nismo dobili do zaključenja ovog teksta.

Prema pomenutom zakonu, u slučaju da jedinica lokalne samouprave ne vrši povereni posao ili ga ne vrši pravilno ili blagovremeno, nadležni sekretarijat preuzima poverene poslove praćenja i kontrole korišćenja resursa podzemnih voda i petrogeotermalnih resursa.

Sekretarijat nijednom pravnom subjektu nije izdao odobrenje za eksploataciju

Samo izvođenje bunara je zakon definisao kao primenjena geološka istraživanja, kojima prethode odobrenje za istraživanje prostora, rešenje i potvrda o utvrđenim resursima i njihovim rezervama, kao i odobrenje za eksploatacioni prostor i količinu rezervi.

Sva ova akta – kada su u pitanju pravna lica, preduzetnici i privredna društva na teritoriji Vojvodine – izdaje Pokrajinski sekretarijat za energetiku, građevinarstvo i saobraćaj, iz kojeg za Magločistač navode da na teritoriji opštine Bačka Topola nije podnet nijedan zahtev za eksploataciju podzemnih voda.

“Nismo izdali nijedno odobrenje eksploatacionog prostora i količine rezervi i resursa podzemnih voda na teritoriji opštine Bačka Topola, s obzirom da nije bilo podnetih zahteva”, navodi se u pisanom odgovoru za Magločistač, i dodaje da je sama upotreba bunara u nadležnosti Pokrajinskog sekretarijata za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo.

Iz tog sekretarijata, međutim, ni nakon više obraćanja od 21. septembra nismo dobili odogovor po osnovu zahteva za pristup informacijama od javnog značaja.

Pokrajinski sekretarijat za energetiku, građevinarstvo i saobraćaj, međutim, vodi katastar istražnih i eksploatacionih prostora podzemnih voda, kao i katastar izvorišta resursa podzemnih voda za pravna lica, preduzetnike i privredna društva.

Kako navode, u Opštini Bačka Topola postoji osam aktivnih istražnih prostora na kojima su odobrena primenjena geološka istraživanja podzemnih voda.

Među njima su PIK “Moravica” iz Stare Moravice, SILA DOO iz istog mesta, zatim Gebi DOO iz Čantavira, Almex d.o.o. iz Pančeva i Perutnina Ptuj-Topiko d.o.o. iz Bačke Topole.

U Sekretarijatu nisu imali informaciju koja je buduća namena ovih istražnih prostora.

Takođe, prema evidenciji ovog sekretarijata, na teritoriji Bačke Topole je izdato i 26 potvrda kojima su utvrđene i overene rezerve podzemnih voda, a na tom spisku je najviše preduzeća čija je pretežna delatnost – poljoprivreda.

Među onima koji imaju potvrde su, između ostalih, AIK “Njegoševo”, IM “Topola”, PIK “Moravica”, preduzeće AD “Žitko”, PIK “Panonija”, “Žito-Bačka” iz Kule, AIK “Bačka Topola”, preduzeće “Seragro” d.o.o. iz Novog Sada, zatim “Doža Đerđ” d.o.o. iz Bačke Topole, “Orahovo” d.o.o.

Prema zakonu, samo vode prve izdani mogu služiti za navodnjavanje

Zakon o vodama kaže:

“Podzemne vode sa kvalitetom pogodnim za piće i vode sa javnih izvora koriste se samo za: snabdevanje vodom stanovništva, sanitarno-higijenske potrebe, napajanje stoke, za potrebe industrije koja zahteva visokokvalitetnu vodu i potrebe malih potrošača”.

Prema istom zakonu, podzemne vode prve izdani mogu se koristiti za navodnjavanje poljoprivrednog zemljišta ukoliko su ispunjeni sledeći uslovi: da se time ne uskraćuje pravo na korišćenje vode za prioritetne namene, da ne postoji mogućnost zahvata iz površinskih voda i da postoji dobra raspoloživost resursa podzemnih voda.

Prema rečima Imrea Halgatoa, koji je više godina rukovodio preduzećem DTD “Krivaja” iz Bačke Topole, na ovim prostorima se prvi vodonosni sloj nalazi na dubini 30-40 metara:

“Prvi vodonosni sloj podzemne vode je negde oko 30-40 metara dubine, zavisi od terena. Iz ovog sloja je dozvoljeno koristiti vodu i za navodnjavanje uz pribavljanje određene dozvole na osnovu Zakona o vodama. Ta voda nije za piće. Pijaća voda je na dubini negde oko 100 metara, i to je drugi vodonosni sloj i ta voda uopšte nema kontakta sa prvim slojem”.

Halgato pojašnjava:

“Podzemna voda je u stalnom toku horizontalno i vertikalno, i polako se filtrira u zemlju po teoriji spoljnih sudova. Ako, međutim, dolazi do pojačanog crpljenja vode iz prvog vodonosnog sloja, to automatski povlači za sobom i pad nivoa podzemne vode i okolini bunara”.

Simptomatičan oglas

“Vršimo bušenje bunara za navodnjavanje u povrtarskoj, voćarskoj, ratarskoj i stočarskoj proizvodnji. Naš rad vršimo bušačkom garniturom sa prečnikom od 90 mm do 315 mm, i mogućnošću bušenja dubine do 250 m, na teritoriji cele Vojvodine“, glasi oglas jedne firme registrovane za bušenje bunara.

Očigledno, kopa se po Vojvodini za navodnjavanje i značajno dublje od 40 metara.

“Zobnatica” a.d. je kompanija na kojoj je ove godine bio fokus zbog navodnjavanja zasada i oranica iz bačkotopolske akumulacije, o čemu je Magločistač ranije pisao i jedno je od pravnih subjekata koje za navodnjavanje koristi i bunare.

“Zobnatica AD navodnjava iz bunara plantažu borovnica na površini od oko 250 hektara. Nismo upoznati sa brojem bunara za sistem za navodnjavanje. Sistem nema ugrađen merač protoka pa se naknada obračunava po površini izgrađenog sistema”, navodi se u pisanom odgovoru “Voda Vojvodine” Magločistaču.

Iz Pokrajinskog sekretarijata za energetiku, građevinarstvo i saobraćaj, nemaju saznanja da li je “Zobnatica” ovog leta navodnjavala iz bunara, ali navode podatke o broju bunara iz Elaborata o rezervama podzemnih voda na izvorištu “Zobnatice”, dostavljenom u maju ove godine:

“Uvidom u elaborat koji predstavlja stanje na dan 28.02.2022. godine, utvrđeno je da na izvorištu preduzeća ‘Zobnatica’ AD, na katastarskoj opštini Mali Beograd, postoji šest bunara, čije su krajnje dubine 124 do 139 metara”. 

Prema navodima istog sekretarijata, ovo pravno lice je u maju ove godine Sekretarijatu podnelo Zahtev za utvrđivanje i overu rezervi podzemnih voda i izdavanje potvrde o rezervama, čija je obrada na dan dostavljanja odgovora Magločistaču, 26. septembra, još bila u toku.

Prvobitno je u avgustu 2020. godine isti sekretarijat “Zobnatici” odobrio izvođenje primenjenih geoloških istraživanja podzemnih voda za potrebe navodnjavanja poljoprivrednog zemljišta.

Iz “Zobnatice” a.d. nisu želeli Magločistaču da odgovore na pitanja o upotrebi bunara za potrebe navodnjvanja svojih oranica i zasada.

Prva “ekološka presuda” u Srbiji bila doneta baš zbog – vode

U borbi za očuvanje vode, u Zaječaru je 23. novembra 2018. godine bila doneta prva osuđujuća presuda u istoriji srpskog pravosuđa za krivično delo oštećenja životne sredine.

Ovom presudom je jedan privrednik bio kažnjen na šest meseci zatvora zbog presušivanja više arteških česmi u tom gradu, a sve zahvaljujući četvorogodišnjoj borbi građana i aktivista Udruženja “Za česme” da isteraju do kraja pravdu.

Ovaj tekst je nastao u okviru projekta „Iza vesti: Podizanje kvaliteta informisanja u Subotici, Bačkoj Topoli, Malom Iđošu“ koji Magločistač realizuje uz podršku European Endowment for Democracy (EED). Stavovi i mišljenja izneti u ovom tekstu ne predstavljaju nužno i mišljenje donatora.